John Williams – Stoner

Velen hebben Stoner al gelezen en de recensenten waren laaiend enthousiast. Mijn twaalfde druk begint zelfs met vier pagina’s lovende citaten. Wat moet je dan nog voor commentaar leveren. Ik word  huiverig bij zoveel complimenten. Meestal laat ik een boek dan juist links liggen om het jaren later eens op te pakken en na lezing te constateren dat het een aardig boek is.

Bij Stoner is er wat anders aan de hand. Het boek is uit 1965 en deed toen niet zoveel. In 2006 werd Stoner opnieuw uitgegeven en begon het succesverhaal. In Nederland bracht Lebowski het uit: een fijne uitgave, mooi formaat, goed lettertype, lekker papier. De geur is ook prima.

Nu de inhoud. Ik las het in twee dagen uit, maar moest de eerste veertig pagina’s even inkomen. Of misschien aan de stijl wennen, ik weet het niet. Williams beschrijft het leven van de boerenzoon Stoner. Hij komt op de universiteit terecht om landbouwkunde te studeren, maar raakt gegrepen door de literatuur, studeert hierin af en blijft de rest van zijn leven werkzaam op de universiteit.

Privé lijkt er niet veel spannends te gebeuren: hij trouwt met een vrouw waarvan hij niet houdt, hij heeft een tijdje een lief op de universiteit en hij heeft nauwelijks contact met zijn dochters. Op de universiteit raakt hij in conflict met het hoofd van de afdeling die zijn werk probeert te vergallen. Stoner slaat zich erdoorheen, heeft afwisselend veel of weinig plezier in zijn werk en maakt geen vrienden meer. In de wereld buiten de universiteit komen twee oorlogen voorbij. Stoner blijft ervan afzijdig. Wel sterft een van zijn twee studie-vrienden op jonge leeftijd in de oorlog.

Stoner leidt een doorsnee leven. Het avontuur zit erin hoe Stoner reageert op zijn omgeving en hoe dit beschreven wordt. Williams beschrijft Stoner van buiten en van binnen, tot aan de laatste gedachten die hij heeft vlak voor zijn dood. Hij levert geen direct commentaar, maar is zeer precies in te vertellen wat er gebeurt. De zakelijke stijl maakt wat je leest soms juist extra afschuwelijk, zijn huwelijk bijvoorbeeld.

Stoners vrouw Edith - een neuroot - vertelt bij een van hun eerste ontmoetingen over haar leven, daarna is zij nooit meer zo persoonlijk. Stoner trouwt met haar en na een week weet hij al dat dit huwelijk een totale mislukking is. Tijdens het trouwfeest wordt veel gezwegen, iedereen gedraagt zich verstijfd of is zenuwachtig. Het is niet leuk. Een klein lichtpunt, want in de trein op weg naar hun huwelijksreis was Edith bijna vrolijk geweest. Hoe de huwelijksreis verloopt kunt u raden.

Het tragische is dat Stoner en zijn vrouw er niets aan doen om iets aan hun verhouding te veranderen. Edith verziekt zijn leven, Stoner blijft er betrekkelijk rustig onder. Het lijkt alsof hij niet anders kan. Het conflict op de universiteit is van dezelfde aard. De stille ruzie gaat jarenlang door en Stoner berust erin.

Korte tijd is Stoner gelukkig wanneer hij een verhouding heeft met een studente. Om niet in problemen te komen op zijn werk, moet hij ermee stoppen. Zij verdwijnt uit zijn leven. Stoner wordt hier ongelukkig van, maar  laat het gebeuren. Af en toe denkt hij met zijn enige vriend en collega terug aan hun studententijd. Zij zeggen dan niet veel bijzonders. Er wordt aan de gesneuvelde vriend gedacht, maar er worden zelfs geen anekdotes opgehaald. Zijn studententijd was eigenlijk helemaal niet zo opwindend geweest.

Je kunt zeggen dat Stoner gewoon een slapjanus is. Hij zit vast in een patroon waar hij niet uitkomt. Hij doet geen moeite om te scheiden of te verhuizen. Hij zoekt geen ander werk en laat zijn lief zomaar gaan. Maar wanneer je zijn hele leven voorbij ziet komen in dit boek overvalt je een sterke melancholie. Dit is het dan, het leven van Stoner. Of al het leven: het trekt aan je voorbij. Je zou het misschien wel anders willen, maar je kunt geen kant op. En voor je het weet ben je zelf aan de beurt om te vertrekken.

Geen vrolijk boek, wel een mooi boek. Lezen dus!