Het onderwerp in de autobiografisch roman Vallen is als vliegen is heftig. Het boek gaat over het incestverleden van de schrijfster. Haar vader, de tweede man van haar moeder, misbruikte haar en haar (half)zussen. Manon Uphoff heeft er lang over gedaan om dit boek te schrijven. Haar vorige roman, een autobiografische, stamt uit 2009 en bracht in haar persoonlijke leven nogal wat beroering teweeg. Zij zal daarna tijd nodig hebben gehad om de juiste vorm te vinden om dit verhaal te verwoorden. De directe aanleiding om naar buiten te treden was de dood van haar oudere halfzus.
De vorm die zij kiest is indirect en onderzoekend. Zij schakelt tussen de vele jeugdherinneringen, schetsen van de levens van haar zussen en halve pogingen er iets van te begrijpen. De personages worden nergens scherp. Haar moeder was een klagerig en slap wezen. Zij liet vaak haar afkeer van allerlei zaken weten, zoals de vieze handen van haar kinderen, hun stemmen en sowieso hun aanwezigheid. Wanneer de poes haar kopjes gaf riep ze “ach gatsie-jakkie-bah, getverderrie, ga weg…” Zo reageerde ze op veel dingen.
Uphoff geeft de personages, haar familieleden, namen als Henne Vuur en Toddiewoddie. Haar vader heet Henri Elias Henrikus Holbein, afgekort HEHH, Haar ouderlijk huis heet het Holbeinhuis. De vader noemt zij ook de Minotaurus. Volgens de mythe was hij half mens, half stier. Hij werd opgesloten in een labyrint. Af en toe kreeg de Minotaurus kinderen toegeworpen om ze te verslinden. Opmerkelijk is dat de Wikipedia-tekst over de minotaurus letterlijk is opgenomen in haar boek. Of heeft Wikipedia haar tekst overgenomen? Het beeld van de Minotaurus is zeer sterk. Uphoff werkt het op doordringende wijze uit.
Haar vader was volkomen gespleten. Hij was een aardige ambtenaar die schilderde als hobby en de intellectueel uithing. ’s Nachts was hij een volkomen ander wezen. “Lukte het me destijds niet om de verschillende verschijningsvormen van Henri Elias Henrikus Holbein met elkaar te verbinden, ook nu moet ik regelmatig mijn best doen om tot me te laten doordringen dat ze terug te voeren zijn tot één en hetzelfde wezen. Het komt me dan bijna onmogelijk en als een vergissing voor.”
De mythische sfeer in het boek wordt versterkt door Uphoffs bloemige taalgebruik. Haar benadering is een zoektocht in een labyrint. Vooral in de eerste helft van het boek had ik wat moeite met de vergezochte vergelijkingen. Later in het boek stoorden deze mij minder. De stijlen wisselen elkaar snel af. Uphoff gebruikt abstracte beelden naast platte uitspraken en kinderlijke brabbeltaal. De ene keer spreekt zij over wij, even later weer over ik. De ene passage is poëtisch, de volgende meer beschrijvend. Het geheel heeft iets rommeligs, maar ik werd er wel het doolhof door ingetrokken.
Haar oudere zus Toddie gaat het huis uit. Zij krijgt haar leven niet op orde en woont op een gegeven moment samen met een hele foute man. Haar kinderen uit een eerder huwelijk zijn er niet veilig. De geschiedenis lijkt zich te herhalen. Uphoff gaat terug naar de periode waarin zij elf jaar was. Zij kwam bij haar zus over de vloer en wist dat er iets fout zat. Het lijkt of zij zichzelf verwijt er niets aan gedaan te hebben. Zij heeft het over een de kloof tussen kennis en gedrag, tussen weten en handelen. Maar wat kan je verwachten van een elfjarige? En uiteindelijk ging het niet om haar zus, maar om haar. “Hoe vaak riep ik in die dagen niet dat de dingen in het huis bij Toddie niet in orde waren? Zonder oor te hebben voor de andere, tweede stem, oneindig zwakker en diep in mij verborgen: dat de dingen bij onsthuis niet in orde waren…?”
Deze en vergelijkbare passages maken Vallen is als vliegen een aangrijpend en belangrijk boek. Een mooi boek zou ik het niet noemen, maar hoe dan ook is moeilijk een esthetisch oordeel te vellen wanneer het om zo’n gevoelig onderwerp gaat. Voor Manon Uphoff was dit de vorm om haar verhaal te kunnen doen. Volgens de mythe verschijnt Theseus op het toneel. Hij gaat het labyrint in en doodt de Minotaurus. HEHH sterft echter op natuurlijk wijze. In het laatste hoofdstuk beschrijft Uphoff een soort heksensabbat die zij met haar zussen opvoert. Zij nemen wraak op de Minotaurus. Het personage wordt gedood.
Meestal lees ik geen recensies voordat ik zelf over een boek schrijf. Dit keer las ik er een aantal. In één stuk trof ik de volgende uitspraak aan: “De weigering om het misbruik te zien als absoluut slecht maakt Vallen is als vliegen zo interessant.” Onherkenbaar, ik begrijp niet waar de recensent dit vandaan heeft.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten