Laura Starink – Duitse wortels

Ik kende een paar boeken van Laura Starink over Rusland, waar zij correspondent is geweest. In Duitse wortels vertelt zij de familiegeschiedenis van haar moederskant. Haar moeder was afkomstig uit Silezië. Een gebied waar altijd veel Tsjechen, Polen en Duitsers door elkaar woonden. Na 1933 werd de streek verduitst en genazificeerd. 12 jaar later werden de meeste Duitsers door de Russen over de grens gezet.


Oorlogsmisdadigers of mensen die zij konden gebruiken werden naar Russische werkkampen afgevoerd. Silezië werd aan Polen toegevoegd, waarmee de Poolse grens een flink stuk naar het Westen opschoof.

De moeder van Starink vertelde nooit wat voor impact deze gebeurtenissen hebben gehad op het gezin en deed dit af met de woorden: “ Dat kan ik niet uitleggen”. Toen Starink wat ouder was is zij zich gaan verdiepen in haar moeders familie. In Duitse wortels combineert zij prachtig haar familiegeschiedenis met het bredere historische verhaal.

Tijdens de oorlog had Silezië weinig last van direct oorlogsgeweld: geen bombardementen, geen razzia’s, moordpartijen of hongersnood. In het dorp van haar grootouders woonden weinig Joden. Bizar is wel dat Auschwitz 60 kilometer verderop lag en de treinen langs het dorp reden.

Starinks grootouders hadden zes kinderen, haar moeder was de oudste. De kinderen bezochten de Adolf Hitler Schule. Poolse opschriften werden verwijderd uit het straatbeeld.  De opa van Starink was leraar en moest ook de Nazi-ideologie ondersteunen.

De ellende voor het gezin begon na 1945. Eén van de tantes van Starink werd bijvoorbeeld tewerk gesteld in Auschwitz, de ouders zelf overleden kort na elkaar, twee oudere zussen moesten het ouderschap op zich nemen. Iedereen had honger en de druk om naar Duitsland te vertrekken werd steeds sterker. De moeder van Laura zat wonderlijk genoeg in Zwitserland en volgde een kuur omdat zij tbc had. Zij bleef hier studeren, ontmoette haar toekomstige man en kwam zo in Nederland terecht.

Laura Starink heeft haar Duitse tantes en andere familieleden geïnterviewd. Zij beschrijft deze ontmoetingen en vertelt telkens een stuk van haar familiegeschiedenis. Het gezin viel uit elkaar. Slechts één broer keert nog regelmatig met heimwee terug naar Silezië, maar zou er ook niet willen wonen. Starink reist met hem mee. Starinks moeder is enige jaren terug overleden, maar voor die tijd hebben zij samen haar geboortestreek bezocht.

Een groot aantal vragen heeft Laura Starink in dit boek beantwoord en een aantal familiegeheimen zijn onthuld. Het is een prachtig verslag van een vergeten geschiedenis geworden. Het heeft heel lang geduurd voordat de mensen die hier leefden over de oorlog konden praten, ook vanwege hun schuldgevoel. Tot 1945 hadden zij het redelijk goed. Juist hierdoor voelden zij zich jarenlang gestraft.

Een paar opmerkelijke dingen. De Russen hadden - anders dan de Duitsers - alle radio’s meegenomen. Pas in 1948 kon men in Silezië voor het eerst weer naar de radio luisteren. Mede hierdoor was er een totaal gebrek aan informatie. De zussen wisten soms pas jaren later dat er iemand dood was, of waar iemand woonde. De chaos, een soort primitieve oerstaat, overheerste. Dit was heel anders dan aan de kant waar de Amerikanen als bevrijders binnen kwamen.

De Russen waren voor de Duitsers, maar ook voor de Polen, geen bevrijders, maar nieuwe bezetters, soms even wreed als hun voorgangers. Over de Russen lees je de nodige anekdotes in dit boek. Sommigen kenden bijvoorbeeld geen wc en wisten niet waar zoiets voor diende. Een sterk verhaal is dat zij er aardappels in wasten, vervolgens doortrokken en natuurlijk gek van boosheid werden omdat de aardappels gejat bleken.

Helemaal aan het eind van het boek geeft Starink een mooie typering van de landen die Duitsland hielpen bevrijden. Zij gingen verschillend om met de zuiveringen. Het strengst waren de Amerikanen, de Engelsen waren pragmatisch, de Fransen waren laks en de Russen handelden puur opportunistisch: de hele bestuurselite werd vervangen door trouwe communisten.