Zuivere kleuren, brieven van Nabokov

De afgelopen week ben ik erin geslaagd de dikste privé-domein ooit verschenen uit te lezen: 666 pagina’s met brieven van Nabokov. De brieven beslaan de periode vanaf 1940 tot aan zijn dood in 1977. De bundel is samengesteld en geannoteerd door zijn zoon Dimitri. Dit is de vertaling van deze selectie.

De vertaling is een bizarre onderneming. De meeste brieven zijn oorspronkelijk in het Engels geschreven, sommige in het Frans of Russisch. Veel brieven gaan heel gedetailleerd in op vertaalproblemen, zoals paginalange tekstuele wijzigingen in manuscripten, soms met woordspelingen en taalgrapjes. Een vertaling hiervan is – zeker als je Nabokovs eigen normen hanteert - bij voorbaat al mislukt, want onmogelijk.

Los hiervan staat de vraag of dit boek leesbaar en/of interessant genoeg is. Eerlijk gezegd had ik er meer van verwacht. De brieven zijn niet te vergelijken met zijn romans. Wel leuk is om te lezen over zijn obsessies. Nabokov was maniakaal. Hij richtte zich met al zijn energie op zijn werk en bijna alle brieven gaan hierover. Maar liever had ik meer gelezen over zijn persoonlijke obsessies. Die moeten er geweest zijn, maar zijn privéleven schermde hij volledig af.

Nabokov kwam in 1940 naar Amerika en voelde zich erg thuis binnen de Amerikaanse academische wereld. Zijn colleges vormden zijn voornaamste inkomen. Soms botste hij op muren van onbegrip. Toen hij eens (in 1958) een collegereeks Russische literatuur moest geven beschikten de studenten over onvoldoende kennis van het Russisch, hoewel zij wel de vakken hiervoor hadden gevolgd. Wat bleek; aan het hoofd van het een instituut voor Russische taal-en letterkunde stond iemand die geen Russisch kende.  Een manager hoogstwaarschijnlijk; toen al!

Na het succes van Lolita stopte hij met lesgeven en kon hij zich volledig op het schrijven richtten. Nabokov was liefhebber van o.a. Poesjkin, Lermontov, Flaubert, Sallinger en Joyce. Thomas Mann vond hij niks en Dokter Zjivago vond hij een draak van een boek. Hij verzette zich keer op keer enorm als iemand hem in enig verband bracht met Pasternak.

Nabokov schreef veel over zijn favoriete schrijvers. Hij was bijvoorbeeld jarenlang manisch bezig met het vertalen en becommentariëren van Jevgeni Onegin. Hij las zelfs alle boeken waar Poesjkin in de roman naar verwijst en dan nog in het Frans, want in deze taal las Poesjkin ze ook. Dezelfde hoge eisen stelde hij aan zijn lezers. Naar aanleiding van commentaar op een moeilijke passage in een van zijn boeken schreef hij: “Waarom de lezer niet af en toe een zin laten herlezen? Daar gaat hij niet dood van.”

Treurig is te lezen dat veel van zijn projecten niet doorgaan. Een boek over Flaubert heeft hij al bijna af; er is niemand in geïnteresseerd; een prachtig vlinderboek, het gaat niet door; allerlei vertalingen, helaas. Uit deze grote hoeveelheid brieven blijkt vooral dat Nabokov bezig was dingen recht te zetten. Hij had bijna altijd gelijk, maar alle inspanningen op detailniveau kostten hem enorm veel tijd. Nabokov had ook niet echt in de gaten hoe media werken en dat lezers totaal niet wakker zouden liggen als er een feitelijke onjuistheid in een interview staat. Hij kon zich er echter ontzettend over opwinden.

De brieven gaan voornamelijk over uitgaven van zijn werk, vertalingen, het redigeren van teksten, het corrigeren van interviews en artikelen en het beantwoorden van vragen over zijn werk. Bijna nergens wordt hij persoonlijk. Je leest wel wat hij mooi vindt, maar meestal gaat het hem erom of iets correct is. Over de afbeeldingen op zijn boeken heeft hij altijd een hele sterke mening. Bijna alles wat anderen verzinnen wordt afgewezen. Hij ergert zich groen en geel aan de voorgestelde omslagen voor de diverse uitgaven van Lolita. Er mocht beslist geen klein meisje op staan.

De maniakale kant van Nabokov vind ik interessant. Hoe hij zich volledig op iets kon storten spreekt mij wel aan. Nabokov was een controlefreak en streefde naar uiterste perfectie. Nooit gaf hij zomaar een interview. Hij wilde het liefst alleen vragen schriftelijk beantwoorden en natuurlijk moest alles van en over hem vele malen nagekeken worden voordat het gedrukt kon worden. In zijn woorden naar aanleiding van de Franse uitgave van Ada: “ Maar het is aan de Franse ADA dat ik mijn hersenbloed geef, en ik weiger mij door iets anders te laten opzwepen dan een persoonlijke illusie van perfectie.”

Het meest interessante deel van de brieven vind ik de periode dat hij werkte aan Lolita en correspondeerde over de uitgave van het boek. De brieven aan Stanley Kubrick over de verfilming zijn erg interessant.

De achterflap belooft dat Zuivere Kleuren over een heleboel onderwerpen gaat, waaronder de relatie met zijn familie, schaken en vlinders. Over zijn familie kom je helaas niets te weten.  Over schaken gaat een paar keer heel even en dan alleen over de publicatie van een schaakprobleem. Het onderwerp vlinders komt wel veelvuldig aan bod, maar ook hierbij gaat het meestal om het rechtzetten van fouten die anderen hebben gemaakt. Hij ontvangt bijvoorbeeld een vlinderboek van iemand, hij maakt een compliment over het boek maar heeft nog wel wat opmerkingen. Vervolgens kraakt hij het boek volledig af.

Op de achterflap staat nog een fout. De zoon schreef niet een nawoord, maar een voorwoord bij deze brieven. Nabokov zou zeer verstoord raken door een dergelijke fout. Tot slot vind ik het verbazingwekkend dat Nabokov niets met muziek had. Hij luisterde er nooit naar en hield er niet van, onvoorstelbaar. Misschien is er een verband met de synesthesie, waar hij aan leed. Dit is een afwijking waarbij zintuiglijke waarnemingen van verschillende zintuigen door elkaar lopen. Nabokov zag kleuren in woorden, vandaar de titel: ook al wordt dit nergens in zijn brieven genoemd. Door zijn synesthesie  was het voor hem misschien onmogelijk om muziek te bevatten.