Ik had nog niet eerder een boek van Jan Brokken gelezen en kende
hem slechts van naam. Verbazingwekkend als je ziet wat voor stapel boeken hij heeft
geschreven. En als je Wikipedia mag geloven is het ene boek nog fantastischer
dan het andere, een en al lof. Dat schept verwachtingen.
Baltische Zielen lijkt een reisboek, maar is meer een
verzameling essays rond een thema. Jan Brokken bezocht Estland, Letland en
Litouwen een aantal keren. Deze bezoeken zijn aanleidingen om te schrijven over
componisten, schilders, schrijvers en andere mensen die een mooi levensverhaal
hebben bij de Baltische geschiedenis van de tweede helft twintigste eeuw.
Lange tijd heersten de Russen , later de Sovjets over deze
streek, afgewisseld door de Nazi’s. De mensen hebben niet één bezetting meegemaakt, maar een reeks verschillende.
Bevrijders werden bezetters. De Joden waren meestal het slachtoffer. In veel
dorpen en steden woonden Polen, Russen, Duitsers, Balten en Joden naast elkaar.
Het Litouwse Švenčionys telde eind 19de eeuw zo’n 7.000 inwoners, waarvan bijna
5.000 Joden. “Nu wonen er volgens professor Dovid Katz nog twee…Nee, het enige
Joodse dat je nog in Švenčionys zult aantreffen, is de Joods begraafplaats.”
De hoofdstukken over Mark Rothko en Lipchitz zijn geweldig.
De laatste maakte het beeld de schreeuw (het paar) dat nu in de tuin van het Kröller-Müller
Museum staat. Een beetje onterecht. In 1929 werd het beeld voor het eerst
tentoongesteld: in Amsterdam. Maar deze ‘Copulatie in Brons’ werd verboden; het
was te obsceen. Lipchitz was verbijsterd. In de Sovjet-Unie kon je zoiets
verwachten, maar in Nederland.
Spectaculair en tragisch is de levensgeschiedenis van Romain
Gary (Roman Kacew). Geboren in Litouwen, bracht hij zijn jeugd door in Warschau
en Nice. Hij vocht in de Tweede Wereldoorlog aan Franse zijde en werd
onderscheiden. Na de oorlog werd hij diplomaat en later een gevierd schrijver.
Jan Brokken behandelt in dit boek zo veel onderwerpen en
personen dat het ondoenlijk is het allemaal te benoemen. Ik pak wat
hoogtepunten. De strijd tussen vader en zoon Eisenstein is erg boeiend. De
vader was een belangrijke architect in Riga; de zoon - filmmaker – zet zich
enorm af tegen zijn vader, maar uiteindelijk lijkt hij meer op hem dan hem lief
is.
Het stuk over Hannah Arends en de wonderlijke stad
Koningsbergen is ook mooi. En Brokken beschrijft de interessante geschiedenis
van de Duitse baronnen die eeuwenlang in het Letse Koerland de dienst
uitmaakten.
Zijn stukken over componisten duren mij wat te lang. Arvo
Pärt is een van de componisten die door Jan Brokken wordt behandeld. Zelf is
hij nogal onder de indruk van de Est. Ik vond het vroeger vooral reli-kitsch,
maar na het lezen van dit hoofdstuk begrijp ik wel de belangrijke plaats die
hij inneemt in Estland. Tijdens de eerste uitvoering van zijn Credo in 1968
werd het publiek gek. De censuur had even niet opgelet en de muziek en tekst
bracht iedereen in vervoering, men greep elkaars handen vast en iedereen
huilde. Daarna had Arvo Pärt het een stuk lastiger zijn werk opgevoerd te
krijgen.
Baltische zielen is een afwisselend boek dat een breed
onderwerp beslaat met vele uitweidingen. Je moet wel iets hebben met de
geschiedenis van Oost-Europa/de Sovjet-Unie/WO2. Alleen jammer dat Brokken de tovenaar van Riga, een der
grootste schaakwereldkampioenen, Michail
Tal dus, niet één keer noemt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten