Pasmunt van de droom is om twee redenen een bijzonder boek. De eerste versie van de roman, die draait om een aanslag op Mussolini, verscheen in 1934. Het verhaal speelt in het jaar XI, oftewel het jaar 1933. Yourcenar herschreef het na de oorlog en publiceerde het boek opnieuw in 1959. Ten tweede is de opzet van de roman fragmentarisch, de diverse personages hebben nauwelijks iets met elkaar gemeen. De verbindingen berusten veelal op toevallige ontmoetingen. Een schakel is een muntstuk van tien lire.
Het herschrijven van een roman die in de eerste versie heel dicht op de actualiteit zit kan hachelijk zijn. Na vijfentwintig jaar wordt een actuele roman vanzelf een historische roman. Wanneer een auteur de vrijheid neemt om het verhaal aan te passen op basis van wat er later is gebeurd, kan deze het verwijt van geschiedvervalsing krijgen, vooral als het gaat om zo’n beladen onderwerp als het fascisme in Italië. Het is natuurlijk een roman, maar stel dat een auteur bij zo’n onderwerp een aantal positieve uitspraken over Mussolini heeft verwijderd in een latere versie, dan kun je hier commentaar op verwachten. Yourcenar ging, voor zover ik weet, hier zorgvuldig mee om. In het voorwoord schrijft zij dat zij veel heeft toegevoegd en gewijzigd maar dat het decor en de structuur ongewijzigd zijn gebleven. Zij zegt ook ervoor gewaakt te hebben niet een nog somberder beeld te hebben geven op basis van wat er later volgde.
In het nawoord roert vertaalster Jenny Tuin dit punt niet aan. Zij roemt vooral het half realistische, half allegorische karakter van de roman en de mix tussen fictieve en half-fictieve personages en de reële achtergrond van het fascistische Italië. Deze achtergrond contrasteert inderdaad heel mooi met de dromerige en fragmentarische sfeer in het boek. Ik noemde dit eerder een tweede reden waarom dit een bijzonder boek is. Het geeft de auteur binnen de reële historisch context juist heel veel vrijheid om te spelen met haar karakters en met onze tijdsbeleving. Onder de personages zijn een bloemenverkoopster, een vrouw met borstkanker, een schrijver, een arts en een buitenlandse reiziger.
Over sommige mensen kom je weinig te weten, over anderen lees je een heel levensverhaal. In veel scénes draait het om een ontmoeting, waarbij je vaak van één personage al iets afweet. Er gaat dan soms een tien lirestuk van hand tot hand. Later keren personages terug en ontdek je meer verbanden, die wel een los karakter houden. Maar Yourcenar kan ook ineens schakelen naar de jeugd van iemand. Zij begint dan een verhaal over een eigenwijze en autoritaire vader die op Sicilië zijn twee dochters verbood om contact te hebben met de jongemannen in de buurt. De man wordt later bejaagd omdat hij het boze oog zou hebben, de familie vlucht van het eiland, enzovoorts: er volgt een prachtig en uitgebreid levensverhaal.
Als hoofdpersoon kun je Marcella aanwijzen omdat zij de aanslag op de nieuwe Caesar voorbereidt. Als lezer weet je dat dit personage in het boek zal opduiken, maar de introductie is vrij terloops. Je leest weinig over geheimzinnige voorbereidingen of motieven. Na de mislukte aanslag schrijft Yourcenar in dezelfde trant verder. Het is niet zo dat alle personages plots gericht zijn op deze gebeurtenis, integendeel. Het wordt benoemd, maar de gewone mensen vervolgen hun weg. Dat maakt de roman sterk, maar het losse karakter van het boek leidde er ook soms toe dat mijn gedachten afdwaalde en ik de draad – voor zover aanwezig – kwijt was.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten