Van de Amerikaanse schrijver David Vann (geboren 1966) ken ik alle romans. Hij heeft ook een paar non-fictie boeken geschreven, zoals Last day on earth uit 2011 waarin hij een portret schetst van Steve Kazmierczak die op Valentijnsdag 2008 het vuur opende in de Northern Illinois University en daarbij vijf studenten om het leven bracht, waarna hij zichzelf doodde. Mark Rutte reageerde na hevige coronarellen dat de daders hard gestraft moesten worden en voegde daaraan toe: ‘Ik ga niet zoeken naar sociologische oorzaken.’ Terwijl juist dat een van de interessantere vragen is: hoe komt iemand tot een dergelijke daad? Waarbij een massamoord natuurlijk van een andere orde is dan een relletje schoppen. David Vann gaat diep in op de achtergronden van Steve: zijn jeugd, opvoeding, omgeving en het land waarin hij opgroeide spelen allemaal mee. Daarbij trekt Vann parallellen met zijn eigen jeugd en achtergronden. Hij schreef daarmee een uniek boek dat ik ademloos uitlas.
Al in de inleiding trekt Vann een vergelijking tussen zijn jeugd en die van Steve. Het onderzoek naar Steve’s leven raakte hem persoonlijk zeer sterk. ‘His life had been far more terrible than mine, his successes a far greater triumph, but through him I could understand, finally, the most frightening moments of my own life and also what I find most frightening about America.’ De ouders van David waren gescheiden. Zijn vader pleegde suïcide toen David dertien jaar was. Hij voelde zich er schuldig over omdat hij vlak ervoor een aanbod afsloeg om een jaar bij hem in Alaska te komen wonen. Het was niet de eerste suïcide in zijn familie. In alle boeken van Vann speelt zijn dramatisch familiegeschiedenis een rol, met naast suïcides, echtscheidingen en een moord. Vanaf zijn jeugd kwam hij veel in aanraking met geweld; wapenbezit was iets heel gewoons. Tijdens de jacht werd hij als klein kind al ingewijd in het afschieten van dieren, waar hij later een grote afkeer van kreeg. Hij erfde de wapens van zijn vader en als puber oefende hij ermee op onder meer straatlantaarns.
De eerste hoofdstukken in het boek wisselt hij verhalen over de jeugd van Steve af net verhalen uit zijn eigen jeugd. Hij vraagt zich af waar Steve een andere afslag nam die uiteindelijk tot het drama leidde. Het experimenteren met wapens en verboden dingen doen hadden zij gemeen. En beiden kregen de nodige traumatische gebeurtenissen te verwerken. Steve was depressief, deed een aantal pogingen tot suïcide en was nu en dan onder behandeling: het waren dingen waar hij zich later zo min mogelijk over uitliet. David sprak na de dood van zijn vader hierover ook met niemand. Zij leidden een dubbelleven en beiden wilden als puber uiteraard graag bij een groep horen. Steve volhardde in zijn dubbelleven; experimenteerde met seks, trok op met jongeren met racistische ideeën, werd cynisch en zocht naar extreme ervaringen. David kwam via zijn sportclub waar hij worstelde in aanraking met nieuwe mensen. Drie jaar na de dood van zijn vader vertelde hij in deze vriendengroep dat zijn vader niet aan kanker was gestorven maar suïcide had gepleegd. Daarmee kon hij zijn dubbelleven opgeven, iets wat Steve nooit heeft gedaan. De mensen waarmee hij omging en de dingen die hij deed zorgde ervoor dat hij iemand werd die hij eigenlijk niet wilde zijn.
Vann beschrijft uitgebreid de levensloop van Steve vanaf het moment dat hij volwassen werd en ging studeren. Hij volgde diverse opleidingen, die hij niet afmaakte, ook in het leger, waar hij zijn psychiatrisch verleden verzweeg. Hij wisselde vaak van woonplek en verbrak relaties met familieleden en vriendinnen. Op de universiteit deed hij het enige tijd opmerkelijk goed, dankzij een docent die hem steunde. Enige tijd later ging het dan weer bergafwaarts met hem. De vrienden waar hij de jaren voor zijn gruwelijke daad mee omging waren veelal cynisch. Ze deelden zijn fascinatie voor wapens en voor bijvoorbeeld Hitler en seriemoordenaars in het algemeen; zij speelden de gewelddadigste videogames, luisterde naar extreme muziek, zoals die van Marilyn Manson, flirtten dan weer met de KKK en waren soms openlijk racistisch. Ze hadden bewondering voor de Columbine Highschool shooters, vooral voor de in hun ogen zorgvuldige planning, iets waar Vann het nodige op afdingt.
Bij een moordpartij zoals Steve heeft aangericht, wordt er altijd gevraagd of er vooraf geen warning signs waren. Die waren er volop, hoewel Steve veel dingen ook niet deelden met mensen in zijn directe omgeving. Maar Vann merkt terecht op dat zijn vrienden ook behoorlijk gek waren, waarschuwingstekens moeten wel terecht komen bij mensen die er iets mee willen doen.
Een van de dingen die Vann herhaaldelijk noemt is het feit dat het ook een suïcide was, of misschien was dat het in de eerste plaats; met daarbij andere slachtoffers die vielen als gevolg van zijn haat tegen de wereld, tegen de maatschappij, tegen zijn eigen leven? Precies weet je het niet. Over die suïcide schrijft Vann meer belangwekkende dingen. Vaak wordt gezegd dat het de meest egoïstische daad is, maar Vann twijfelt hieraan. Het kan ook opoffering zijn, een verlossing voor mensen uit de omgeving van de dader, wat dus niet aan de hand was bij Steve.
Vann had toegang tot veel materiaal en mensen wilden ook met hem praten omdat hij in deze zaak geen journalist maar een onderzoeker was. Bij het beschrijven van de contacten met vrienden en de gesprekken die zij voerden herkende ik zijn literaire stijl: indringend, persoonlijk en inzoomend op herhalende details. Vreemd is dat de aangekondigde slachtpartij, het drama waar het hele boek om draait, toch onverwacht lijkt te komen in de laatste hoofdstukken. Vann beschrijft diverse getuigenissen, schuwt bloedige details niet, maar is ook meteen kritisch op de politiek, de politie en de media, die zoeken naar een simpel verhaal. David Vann schreef in dit boek juist geen simpel verhaal, maar ondanks de overvloed aan gegevens begrijp ik nog steeds de motieven niet achter deze wanhoopsdaad, en Vann snapt het zelf ook niet helemaal.
Wel laat hij zien hoe in Amerika met een overvloed aan wapens dit soort moordpartijen eenvoudiger te plegen zijn. Politici die voor beperking pleiten zijn in de minderheid. Zelfs een wet die de aanschaf van vuurwapens zou beperken tot maximaal één vuurwapen in de maand haalde het niet; dat zijn dus nog altijd twaalf vuurwapens die je in een jaar kunt kopen. Ook werd er na deze moordpartij opgemerkt dat scholieren juist meer vuurwapens zouden moeten dragen, dan was Steve meteen neergeschoten. David Vann is terecht verbijsterd over het vanzelfsprekende recht op het bezitten van wapens. Hij is ook kritisch op het politieonderzoek en de desinteresse voor wat Steve bezielde. Ook de media konden helaas uitsluitend eendimensionaal reageren. Daarbij kwam ook hier de relativering snel, want ieder weekend worden er in een willekeurige, grote Amerikaanse stad al meer mensen vermoord dan bij de aanslag die Steve pleegde. Tot slot, de titel Last day on earth is de titel van een nummer van Marilyn Manson.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten