Karl Schlogel – Steden Lezen

Karl Schlögel schrijft vooral hele dikke Duitse boeken. Ik ben al langer dan een maand bezig in een boek over Moskou in 1937. De bundel Steden Lezen is wel vertaald en is voor zijn doen een dun boekje van slechts 336 pagina’s. Schlögel is geïnteresseerd in stadgeschiedenis en in Oost-Europa. Dit boek gaat daarover. In elk hoofdstuk behandelt hij een stad: Breslau, Koningsbergen, Boekarest, Brno, etc.


Een aantal algemene thema’s keert telkens terug: hoe de stad tot bloei is gekomen rond 1900, hoe de stad, zoals hij het noemt, de 30-jarige oorlog (van 1914 tot 1945) heeft overleefd en hoe de samenstelling van de bevolking is veranderd. Hoewel hij vaak een andere invalshoek neemt, één gebouw, een schrijver, een plein, is het verhaal vergelijkbaar. In de bloeiperiode vanaf 1890 ontwikkelde deze steden zich in een hoog tempo, er werd veel en mooi gebouwd, er was vrije handel en veel steden waren multicultureel en meertalig: Pools, Joods, Oekraïens, Duits, etc. Het liep allemaal door elkaar. Dit is al te zien aan de diverse namen van deze steden.

Vanaf het begin van de eerste wereldoorlog is door druk van buitenaf, het geweld van zowel de nazi’s als de Sovjet-Unie, deze diversiteit verdwenen. Vanaf eind 20^ste eeuw keert de vrijheid (van handel) en een zekere rijkdom langzaam terug in deze steden. Een terechte frustratie bij Schlögel is dat Het Westen Oost-Europa nog steeds niet ziet als een deel van Europa. Terwijl Oost-Europa zeer belangrijk is voor de wereldwijde handel. Verder is er veel prachtige architectuur in deze Oost-Europese steden bewaard gebleven. Hij staat vooral stil bij de mooie voorbeelden van Jugendstil. Een ander stokpaard van hem is de bazaar als plek die iets zegt over de functie van een stad; de stad als handelsplaats. In veel Oost-Europese steden was deze handel tot stilstand gekomen; na 1989 bloeide zij weer op.

Ik vond het boek de moeite waard. Alleen moet je wel tegen zijn omgevallen boekenkastproza kunnen. Schlögel strooit uitgebreid met namen en gaat ervan uit dat je iedereen ook kent.  Ik moest de stad Nizjni toch even op de kaart opzoeken; en als hij 10 Tsjechische architecten noemt ken ik er hooguit 1. Zo ook met schrijvers uit Odessa (daar ken ik er gelukkig meer van), musici, etc.  En natuurlijk ken je de film Het Beloofde land van buiten en uiteraard weet je dat Joseph Roth in Lodz heeft gewoond, etc, etc. Ik hou er wel van, maar kan mij voorstellen dat niet iedereen er tegen kan.

Een groot nadeel van deze bundel is dat de stukken over een periode van 20 jaar zijn geschreven en niet zijn aangepast aan de nieuwe situatie. Het maakt nogal uit als je over dit onderwerp schrijft of je dat voor of na 1989 doet. Ik ben bijvoorbeeld erg benieuwd hoe het na 1993 is gegaan met de stad Magnitogorsk (wie niet!) Verder is de kwaliteit van de bijdragen heel divers. Het stuk over Berlijn en over Moskou is erg zwak. De stukken over bijvoorbeeld Koningsbergen, Jalta en Magnitogorsk daarentegen geweldig. Tot slot, in het boek zijn geen noten, kaarten, plaatjes en literatuurlijst opgenomen; dat is jammer. Een e-bookversie zou een uitkomst zijn; ik heb bijna nog nooit zo vaak internet geraadpleegd tijdens het lezen van een boek.

Al met al blijft Steden Lezen de moeite waard als je interesse hebt in Oost-Europa, de wereldoorlogen en/of het Sovjet-rijk. Nog even als afsluiter een mooi citaat: “ De meest geslaagde oplossingen zijn die waaraan je niet kunt zien dat ze een probleem hebben opgelost” (p. 223). En dan echt als laatste opmerking: mooi is dat het boek begint met een lofzang op Rotterdam.