De wandelreeks Terloops van Van Oorschot is een groot succes. In de winkel (VanGennep) staan de boekjes in een apart rekje of op de toonbank. Bekende auteurs schrijven over een wandeling die zij maken en/of mijmeren over wandelen en over van alles wat hierbij op hun pad komt. Het zijn ideale cadeauboekjes, ook voor mensen die weinig tijd hebben om te lezen. Inmiddels zijn er achttien deeltjes verschenen en ik zag dat er delen gepland staan van Rob van Essen, Jaap Robben en Gijs Wilbrink.
Sanneke van Hassel weet in haar verhalen twee dingen heel goed te combineren: het gewone en het afwijkende. Dit lijkt een tegenstelling maar dat is het niet. Alle personages in de bundel Milde klachten zijn levensecht, je kunt ze bijna aanraken en iedere dag in Rotterdam op straat tegenkomen: een gewoon stel met twee puberdochters die de hele dag op hun telefoons kijken, een groep ouderen die een concert in de Doelen bezoekt of een alleenstaande moeder die ’s avonds kantoorpanden schoonmaakt. De omstandigheden zijn echter uitzonderlijk. De tien verhalen spelen in de tijd dat het Corona-virus rondwaarde. Deze gewone mensen proberen hun levens ondanks dat normaal te laten verlopen maar dat lukt niet altijd. Van Hassel laat haar personages dan verrassende, soms zelfs bizarre dingen doen.
De Franse Nobelprijswinnares Annie Ernaux is vooral bekend geworden door haar boek De jaren, waarin zij haar persoonlijke geschiedenis verbindt met de geschiedenis van Frankrijk vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog. Haar andere romans zijn dunner en gaan vaak over persoonlijke onderwerpen die zij ook behandelde in De jaren. In De plek is de hoofdpersoon een vrouw die opgroeide in een arm gezin uit de provincie en die terugblikt op het leven van haar vader.
Ik was onlangs een paar dagen in de Achterhoek en het leek mij een goed idee om De beesten mee te nemen. Het romandebuut van Gijs Wilbrink kreeg lovende kritieken en het onderwerp sprak mij meteen aan. Het verhaal speelt in een grensland: de rand van Nederland, maar ook de rand van het toelaatbare: illegale handel, stroperij, drankmisbruik, veel geweld en crossen door de natuur. Hij situeert het in de Achterhoek maar Wilbrink gebruikt nergens plaatsaanduidingen. Alsof hij ermee wil aangeven dat dit grensland op veel plaatsen, ook in Nederland, kan bestaan.
Elias woont in een keurige buurt. Zijn moeder is een wat flets persoon die weinig kwaads in de zin heeft en zich probeert staande te houden in een gezin waar de vader allesbepalend is. Haar man draait Bach en andere geniale muziek die hij graag aan anderen opdringt. Hij maakt zich over veel druk, zoals over de werknemers van de sociale werkplaats die iedere dag langs hun huis komen en over zijn Saab die voor de deur staat en beschadigd zou kunnen worden door de passerende werknemers: mongolen, zoals zij in die tijd werden genoemd. Mopperen, schelden, sjekkies roken en anderen de les lezen, de vader van Elias is gewoon een klootzak. Vanaf het moment dat het broertje van Elias wordt geboren en duidelijk wordt dat hij verstandelijk beperkt is, komt het niet meer goed met de vader en met het gezin.
Het is geen geheim dat Kees ’t Hart een groot liefhebber en bewonderaar is van het werk van Simon Vestdijk. Met De keizer en de astroloog uit 2008 heeft hij een Vestdijkiaanse roman geschreven. Niet alleen doet de manier van vertellen en de thematiek sterk aan zijn voorbeeld denken, ook is de hoofdpersoon een uitbeelding van Vestdijk zelf. De roman speelt in 1927. Simon is een jonge arts die zich wil specialiseren in de psychiatrie. Zijn leermeester Godefroy vraagt hem zijn assistent te zijn bij een bijzonder geval, niet vanwege van psychiatrische kennis, maar omdat Simon thuis is in de astrologie. Deze patiënt blijkt de Duitse keizer Wilhelm II te zijn die sinds zijn vlucht uit Duitsland verblijft in Doorn.
De kritiek op De schandalen was direct na verschijnen in 1953 niet mals. Het boek werd platvloers, grof, aanstootgevend en ongeloofwaardig genoemd. Een recensent van de Telegraaf schreef: “men kan aan deze vuilschrijverij beter niet te veel woorden vuil maken - het is een schandvlek op het toch al niet vlekkeloze oeuvre van de vroeger vaak toch boeiende schrijversfiguur S. Vestdijk.” De roman leidde zelfs tot Kamervragen. Met deze roman sloot Vestdijk een zeer productieve periode af. Tussen 1946 en 1952 schreef hij naast veel ander werk vijftien romans. Na publicatie van De schandalen duurde het tot 1956 tot zijn volgende roman, Het glinsterend pantser, verscheen. De felle kritiek wordt wel als reden voor deze pauze gegeven, maar volgens Maarten ‘t Hart moet je de oorzaak ook zoeken in Vestdijks endogene depressie die in die periode bijzonder hevig de kop opstak.
Marijke Schermer laat in haar boeken altijd heel sterk ongemakkelijke situaties tussen mensen ontstaan. Communiceren gaat hen moeilijk af en niemand is ooit echt helemaal eerlijk. In die zin kun je haar personages realistisch noemen. In haar vierde roman In het oog vertelt zij het verhaal volledig vanuit de microbiologe Nicola.
In 2020 verscheen van Raoul de Jong het boek Jaguarman, waarin hij zijn zoektocht naar zijn Surinaamse voorouders heeft vastgelegd. Het boek is reisboek, geschiedschrijving, autobiografie en roman in een. Tijdens het jarenlange onderzoek werd hij steeds Surinaamser. Ondertussen verhuisde zijn Nederlandse grootvader naar een verzorgingshuis. Deze opa, geboren in 1929 op het Groningse platteland, kende Raoul al zijn hele leven als zijn enige opa. Hij was een vaderfiguur voor hem, bij afwezigheid van zijn Surinaamse vader die hij pas op zijn achtentwintigste voor het eerst ontmoette. In december 2019 vroeg NRC hem voor een maandelijkse column. Hij besloot zijn Nederlandse opa iedere maand te bezoeken en de gesprekken vast te leggen. Het resultaat is later in boekvorm verschenen.
Voor het najaarsnummer van Awater (2023) schreef ik de volgende recensie:
In de poëzie van Idwer de la Parra is de natuur nooit ver weg: laurierkers, sneeuwbes en cyclaambloemen zijn welluidende namen van planten die opduiken in zijn gedichten. Net zo mooi klinken de dierennamen zoals leeuwerik en zeewaterkreeft. Vlerk is de tweede bundel van De la Parra. Hij debuteerde in 2016 met de goed ontvangen bundel Grond, een bundel die even vol zit met natuurbeelden als Vlerk. Pas na lezing ervan kwam ik erachter dat de dichter ook werkzaam is als tuinman. Dit kan de aandacht voor bomen en andere levende wezens verklaren, maar het lijkt niet de bedoeling van de dichter om louter natuurpoëzie te schrijven.
Geregeld luister ik een boek. De ervaring is toch heel anders dan lezen. Niet alle boeken lenen zich ervoor. Bij een roman met veel namen en ingewikkelde familieverhoudingen verlies ik eerder het overzicht als ik het verhaal luister dan lees, alsof je namen uitgeschreven voor je moet zien om ze vast te houden. Andere boeken, zeker als ze door een prettige stem worden voorgelezen, werken juist beter als luisterboek. Adriaan van Dis hoor ik graag voorlezen, zijn verhalen zijn makkelijk te volgen. Het viel mij op dat ik veel boeken van Herman Koch heb geluisterd. De roman Eten met Emma uit 2000 is denk ik het vierde boek van hem dat ik luister. Indien ik het had gelezen, had ik hier en daar wat alinea’s overgeslagen.
Meestal lees ik geen recensies voordat ik iets schrijf over een boek dat ik gelezen heb. Bij Gezinsverpakking viel er niet aan te ontkomen iets mee te krijgen van wat anderen van dit Boekenweekgeschenk vonden. Vooraf was er al kritiek op het feit dat het geschenk is geschreven door zes mensen, waarvan er een aantal nooit iets heeft gepubliceerd. De teneur bij de recensenten was dat het een aardig boekje is, vooral omdat de auteurs met elkaar zo’n gezellige familie vormen, maar dat de verhalen, anekdotes en jeugdherinneringen nogal wisselend van kwaliteit zijn.
Geregeld wordt de Bommel-liefhebber getrakteerd op een heruitgave uit de Bommelsaga met een voorwoord waarin de actualiteit van een verhaal wordt belicht. Voor deze recente versie van Het Bommel-verschietschreef Ronald Giphart met behulp van ChatGPT een voorwoord. Het is zonde van het gebruikte papier dat dit interview met AI hierin is afgedrukt. Giphart heeft zelf ook in de gaten dat wat ChatGPT aan gortdroge beleidstaal uitkraamt heel ver afstaat van het taalgebruik van Marten Toonder. Alleen met zeer veel moeite lukte het mij het zeven pagina’s tellende, betekenisloze voorwoord uit te lezen. Als dit de toekomst van AI is dan heeft de literatuur niets te vrezen. Dan rest de vraag waarom Giphart dit als voorwoord wilde en de uitgever ermee instemde.
De Praagse schrijver Ota Pavel (1930-1972) was vooral bekend als sportjournalist. Hij had een levenslange passie voor vissen waar hij in Hoe ik de vissen ontmoette verslag van doet. Dit is bij mijn weten het enige boek van hem dat in het Nederlands is vertaald. Pavel stierf jong en de laatste jaren van zijn leven bracht hij door in inrichtingen vanwege een bipolaire stoornis.
Detlev van Heest is een schrijver die ik om de verkeerde redenen links heb laten liggen. In de jaren 2010-2011 verschenen er drie dikke romans van hem, die in mijn herinnering goed besproken werden, maar waarin de schrijver steevast met Voskuil werd vergeleken. De vergelijking viel niet uit in het voordeel van Van Heest. Je kunt beter het origineel lezen dan een mindere imitatie, en daarom las ik hem niet. Toen ik zijn nieuwe roman zag liggen werd ik toch nieuwsgierig. De uitgave van Van Oorschot ziet er, zoals bijna alles van deze uitgeverij, zeer aantrekkelijk uit. En het onderwerp, het leven van een parkeercontroleur in Hilversum, sprak mij onmiddellijk aan. Je kunt over alles een goeie roman schrijven, maar als ik vandaag moet kiezen lees ik liever over een vijftiger die bonnen uitdeelt in Het Gooi, dan bijvoorbeeld over een Amsterdamse adolescent in identiteitscrisis.
Teun van de Keuken ken ik een beetje van televisie maar vooral van zijn podcasts met Gijs Groenteman en met Yvette van Boven. Hij is een man die makkelijk vertelt over zijn persoonlijke eigenaardigheden, die denk ik binnen het autistische spectrum vallen. Een voorbeeld hiervan is zijn extreme behoefte aan structuur en zijn reactie die grens aan een paniekaanval als hij ergens te laat dreigt te komen. Zo had hij zich laatst vergist in het aanvangstijdstip voor het opnemen van een podcast met Gijs. Hij was een kwartier te laat en de hele uitzending bleef hij van slag. In Goed volk schrijft hij over zijn jeugd in Amsterdam in de jaren zeventig.
In de jaren negentig van de vorige eeuw was ik een gretiger lezer van het NRC Handelsblad. Naast het wereldnieuws sloeg ik de schaakrubriek, de Bommelstrip, het Scryptogram en diverse columnisten nooit over. Een van de leukste columnisten was Koos van Zomeren. Vanaf maart 1992 tot aan juni 1995 schreef hij iedere dag een stukje op de voorpagina, totaal 1001 stukjes. In het jaar 2000 zijn ze allemaal gebundeld onder de titel Ruim duizend dagen werk, maar ook eerder bracht hij selecties uit. In 1995 verscheen Wat wil de koe. Ik kende alle stukje al, maar Koos van Zomeren herlezen is beslist geen straf.
Al enige tijd keek ik uit naar de nieuwe roman van Bertram Koeleman. Dit is jouw tijd is zijn vijfde boek en derde roman, naast twee verhalenbundels. Wat Koeleman schrijft verrast altijd. Zijn werk is niet autobiografische en kun je ook niet actueel noemen. Hij creëert een uniek universum, dat voor het Nederlandse taalgebied misschien alleen vergelijkbaar is met dat van Rob van Essen. In Dit is jouw tijd is de hoofdpersoon Mart Rebius begin veertig wanneer zijn vader overlijdt. Tijdens de begrafenis heeft hij een sterk gevoel, bijna een visioen, dat in zijn jeugd hem iets dramatisch is overkomen. Hij weet zelfs aan te duiden dat dit tijdens zijn zesde verjaardag moet zijn gebeurd.
Deze korte roman (of novelle) uit 1998 heb ik helemaal gemist. De uitgave die ik las is uit 2010, een dertiende druk. Dat zegt al iets over het succes. Over het water heeft diverse prijzen gewonnen en is inmiddels in veertien talen vertaald. Het lijkt mij ook een boek dat veel door leerlingen wordt gelezen: niet al te dik en een begrijpelijk, goed geschreven verhaal waar elementen inzitten die het voldoende diepgang geven. Het verhaal speelt eind jaren dertig in Amsterdam en de hoofdpersoon is een jongen die een groot talent voor roeien heeft.
Niet alleen ben ik een liefhebber van de romans, verhalen en poëzie van Kees ’t Hart, ook zijn non-fictie werk bevalt mij erg goed. Eerder las ik zijn briefwisseling met Maarten ’t Hart over Vestdijk. Vooral zijn fanatisme spreekt mij erg aan. Je kunt wel spreken van een leesobsessie. Ook zijn dwang om echt alles over een onderwerp te willen weten werkt bij mij aanstekelijk. In deze bundel uit 2002 onderzoekt hij deze ziekte, de ziekte van de bewondering.
Bij Drift, de vorige roman van Bregje Hofstede, had ik al het gevoel een pijnlijk persoonlijk verhaal te lezen, bij haar nieuwste boek is dit gevoel nog sterker. Oersoep is een roman en gaat over een jonge vrouw en de verhouding die zij heeft tot haar lichaam en haar directe omgeving. Hofstede beschrijft onder meer zeer plastisch een bevalling, een psychedelische trip en de seksuele symbiotische relatie met haar vriend. Deze verhalen voelen heel persoonlijk aan. De schrijfster zegt hier zelf over: “Ik merk gewoon in interviews dat het heel moeilijk is om over het boek te praten. De focus verschuift snel naar mijn persoonlijk leven. Ik neem me steeds voor zo veel mogelijk bij de roman te blijven. Maar het is een interessante tweespalt.”
Migratie is een onderwerp dat constant in de politieke belangstelling staat en voor veel verdeeldheid zorgt. Opmerkelijk is dat er in het maatschappelijk debat zo weinig met kennis van zaken over gesproken wordt. Feiten en cijfers spelen nauwelijks een rol, emotie des te meer. Hein de Haas doet al dertig jaar onderzoek naar migratie en schreef dit kloeke boek erover om politici en geïnteresseerden een beter beeld te geven van wat er werkelijk aan de hand is. Ik hoop dat politici er hun voordeel mee doen. De Haas probeert afstand te houden van politieke stellingnames, wat soms lastig is.
De Franse schrijfster Annie Ernaux ontving in 2022 de Nobelprijs voor de literatuur. Zij debuteerde half jaren zeventig en schreef novellen en romans die grotendeels autobiografisch zijn. Ernaux groeide op in Normandië in een milieu van arbeiders en kleine middenstanders. Haar werk bevat maatschappelijke thema’s als armoede, maatschappelijk stijging en vrouwenrechten. Les Années uit 2008 wordt als haar hoofdwerk beschouwd. In 2020 verscheen de Nederlandse vertaling van Rokus Hofstede en kreeg zij ook in Nederland bredere bekendheid. De jaren is tegelijkertijd een persoonlijk verhaal en een geschiedenis van Frankrijk vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog tot aan de eenentwintigste eeuw.
De nieuwste roman van Houellebecq kwam bijna een jaar geleden uit in de Nederlandse vertaling van Martin de Haan, de vaste vertaler van Houellebecq. De roman kreeg in eerste instantie geen razend enthousiaste kritieken en er was gedoe over een seksfilm waar de schrijver in optrad en waar hij wel of niet toestemming voor gegeven had om te vertonen. De omvang van de roman, bijna zeshonderd pagina’s, weerhield mij er ook van om het boek meteen te gaan lezen, maar het bleek uiteindelijk de uitwerking van een echte Houellebecq op mij te hebben, dat wil zeggen dat ik werd gegrepen door het verhaal en wilde blijven lezen.
Miek Zwamborn is schrijver en beeldend kunstenaar, en haar werk getuigt van een enorme drang om te onderzoeken. Een eerdere roman van haar speelde op een kraaneiland, waar zij de enige vrouw was te midden van tweehonderd mannen. In dat boek ging het haar om het isolement en wat er zich afspeelt in een begrensde ruimte. Sinds 2017 woont Zwamborn op het Schotse eiland Mull en onderzoekt zij op alle mogelijke manieren haar omgeving. Onderling is een verslag hoe zij met natuurlijke middelen overleeft, maar zij schrijft ook over biologie, geologie, geschiedenis en meer.
Dit debuut van de jonge schrijfster Mette Maria van Dijk veroorzaakte bij verschijnen enige ophef, voornamelijk vanwege een citaat op de achterflap van het boek; “Maria is student aan een kunstacademie. Ze vraagt haar ouders een appartement voor haar te kopen in de Bijlmer, waar ze graag met gangsters naar bed gaat.” Op de eerste pagina lees je dat het gaat om zwarte buurmannen waarmee zij naar bed wil en dat zij niet haar ouders maar haar moeder vraagt een huis te kopen. Bij uitgeverij Prometheus hoopte men waarschijnlijk dat een relletje de verkoop zou opdrijven. Een columniste kraakte het boek af vanwege de racistische vooroordelen en het clichématige verhaal. De schrijfster werd bedreigd en radiozender FunX riep haar ter verantwoording, zonder helemaal te begrijpen dat het boek een roman is.
