zaterdag 28 september 2013

Jonathan Swift - Gulliver’s travels


Al jarenlang stond deze klassieker uit begin 18de eeuw mij aan te grijnzen vanuit de boekenkast. Deze winter was het moment om de ruim 500 pagina’s tot mij te nemen. De uitgave is geïllustreerd met tekeningen van Grandville.


Gulliver’s travels is vooral bekend vanwege de reis naar Lilliput. Sommigen weten nog dat Gulliver daarna in een land met reuzen terecht kwam, maar hij bezocht nog twee landen met bijzonder eigenaardige bewoners en gewoonten. De meeste verfilmingen beperken zich tot de eerste twee reizen.

Gulliver’s travels is natuurlijk een satire, op zowel de Engelse en Europese samenleving uit de tijd van Swift en op de hele menselijke natuur. Voor de Lilliputters is hij een reus. Hij wordt eerst door hen gevangen gehouden. Later loopt hij onder voorwaarden vrij rond. De koning mag hem graag, vooral als hij de vloot van het vijandige buurvolk weet uit te schakelen. De ruzie met de buren is overigens ooit ontstaan vanwege de vraag hoe een eitje gebroken moet worden.

Lilliput zelf kent eveneens een eeuwenlange vete tussen twee partijen: de ene draagt hoge schoenen, de andere lage schoenen. Als Gulliver erin slaagt een brand te blussen door deze uit te pissen krijgt hij naast bewondering ook kritiek. Het is onzedelijk wat hij gedaan heeft. En het stinkt bovendien. Tijd om te vertrekken in een geïmproviseerd bootje.

Net als in zijn latere reizen bespreekt Gulliver in Lilliput de gewoonten en gebruiken. De rechters van Lilliput delen niet alleen straffen uit, maar belonen de bewoners ook. De koning snapt niet dat de Engelsen dit niet kennen. Ook de opvoeding verloopt er anders dan in Europa. Volgens de Liliputters zijn ouders het minst te vertrouwen bij de opvoeding van hun eigen kinderen. Daarom wordt er collectief opgevoed. De doden in Lilliput worden ondersteboven begraven. Dit is voor het gemak van de overledenen. Aan het einde der tijden, wanneer wereld zich omkeert, staan zij ontwaakt en wel al recht overeind.

Tijdens de tweede reis naar Brobdingnag wordt Gulliver beschermd door een meisje met de geheimzinnige naam Glumdalclitch. Swift gebruikt sowieso in het hele boek de meest prachtige namen. Gulliver wordt voortdurend bedreigd door katten, muizen, wespen e.d. En vooral de lichaamsgeur van al die grote mensen maakt Gulliver onpasselijk. Hij raakt in gesprek met de koning van het land en legt uit hoe de Engelse samenleving in elkaar steekt. De koning vindt het een vreemd ruzieachtig volkje dat zelfs in vredestijd verbazingwekkend veel geld uitgeeft aan een leger.

Gulliver verlaat wederom op wonderlijke wijze het land en komt op zijn derde reis terecht in Laputa. De machthebbers – die erg van muziek en wiskunde houden - wonen op een zwevend eiland. Als het volk onder hen opstandig is laten zij het eiland boven het gebied zweven zodat er verduistering intreedt. Als dat niet helpt worden er stenen naar beneden gegooid of laat men het eiland zakken zodat iedereen eronder verpletterd raakt.

Gulliver daalt af en bezoekt de grootste stad van het land. Het is er een verschrikkelijk puinhoop: huizen staan scheef , straten zijn smerig, et cetera. Het blijkt dat hier wordt gewerkt aan een perfecte stad op wiskundige basis. De ontwerpen zijn geniaal en om ruimte te maken is het oude alvast afgebroken. Dit duurt natuurlijk al tientallen jaren. Hij bezoekt de enorme universiteiten waar de meest waanzinnige dingen worden uitgedacht: het halen van voeding uit poep bijvoorbeeld. Een andere wetenschapper werkt aan een systeem om bij het bouwen van huizen te beginnen bij het dak. Zo wordt Gulliver vele grootste werken voorgeschoteld. Ik vond het wat langdradig worden op den duur, maar bizar is het allemaal wel wat Swift hier verzint.

Op deze reis bezoekt Gulliver nog wat landen, waaronder één waar sommige mensen niet met woorden communiceren maar door middel van een grote zak met spullen die zij tevoorschijn halen om iets aan te duiden. In een ander land heeft een klein deel van de bevolking het eeuwige leven. Dit lijkt Gulliver wel wat, maar bij het zien van een aantal 200 of meer-jarigen – tandeloos en seniel – stelt hij zijn mening bij. Tot slot bezoekt hij Japan.

De laatste reis gaat naar het land van Houyhnhnms. De paarden zijn hier de intelligente wezens. Mensen zijn een soort halve apen die niet kunnen praten. Zij heten Yahoo’s. De paarden kennen geen jaloersheid of onwaarheid. Hun enige punt van discussie is of zij de Yahoo’s tot de laatste persoon moeten uitroeien of niet. Ezels kunnen het werk van de Yahoo’s overnemen en stinken  bovendien minder. De paarden twijfelen eraan of Gulliver een Yahoo is. Daarom is het beter dat hij gaat. Met hulp van een paardenvriend bouwt hij een zeilschip. De zeilen zijn gemaakt van huiden van Yahoo’s; vooral van huiden van jonge exemplaren kun je soepele stof maken. 
Als Gulliver  uiteindelijk thuis komt kan hij moeilijk wennen aan zijn medemensen. Hij koopt een paard en verblijft vaak in zijn stal. De aanraking van zijn vrouw verdraagt hij niet langer meer.
Gulliver’s travels is een echte klassieker. Ga hem ooit lezen. Zorg wel voor een volledige versie, al dan niet in vertaling.

Geen opmerkingen: