Felipe Fernandez-Armesto - Hoe de wereld werd ontdekt

Volgens de ramsjrubriek van de NRC is dit een een standaardwerk: ik naar de Slegte om een van de laatste exemplaren voor een weggeefprijs mee te nemen. Het onderwerp is eigenlijk te groot voor één boek, vooral omdat het verhaal begint bij de eerste mensachtigen in de oertijd. Toch lijkt de auteur weinig in deze geschiedenis over te slaan. Fernandez-Armesto houdt consequent het wereldperspectief aan, dus schrijft hij niet vanuit Europa. Vaak werd ik verrast door de logica van de oudste ontdekkers, bijvoorbeeld de Polynesiërs die bewust tegen de stromingen in voeren om van een snelle terugweg verzekerd te zijn. De Vikingen deden dit juist weer niet. En over het gebrek aan kaarten uit de Oudheid: waarom een kaart maken als je de weg al weet?

Vanuit Europa gedacht beginnen de ontdekkingsreizen met Columbus; en dit is een van de grootste raadsels in deze geschiedenis. Alle wetenschap, techniek, taal en cultuur ging op het Euraziatisch continent van Oost naar West. Voor de 15^de eeuw was Europa voor ontwikkelde culturen als China en de Arabische wereld het bezoeken niet waard. De wereldeconomie speelde zich rond de Indische oceaan af. Totdat plotseling in die achterlijke kuststrook West-Europa de een na de andere ontdekker opstond.

In een eeuw tijd werd de wereld in kaart gebracht en de macht overgenomen. Met techniek had het niets te maken: Columbus nam Arabische instrumenten aan boord mee om indruk te maken maar wist niet hoe ze werkten. Hij vertrouwde meer op zijn eigen zintuigen. Een van de vele verklaringen (en de mooiste) is dat de ontdekkingstochten een ontsnapping boden aan mannen met teveel aan energie en ambitie en voortgedreven door ridderlijke gevoelens op zoek gingen naar hun eigen eiland om te heersen. Nu bestaat zo’n uitlaatklep niet meer: waar moet dat heen met de hedendaagse man.

Het uiteindelijke resultaat was dat de Europeanen (met behulp van lokale gidsen!) de vele verschillende routes in de wereldhandel aan elkaar knoopten. Boeiend zijn de mythes die Fernandez-Armesto behandelt: de Indische oceaan als binnenzee, de noordwestelijke doorvaart (dus boven het huidige Canada) , het kleine Amerika, de beperkte omvang van de stille oceaan en de zoektocht naar het grote zuidelijke continent. Deze mythes waren gebaseerd op theoretisch kennis. En alleen na langdurige zoeken konden deze op den duur worden doorbroken. Fernandez-Armesto gaat niet in op de vele enorme wreedheden die zijn begaan bij het botsen van culturen. Wel noemt hij Cortes die bij de plundering van het Azteekse rijk 3000 mensen liet uitroeien om de spanning bij zijn manschappen wat te verminderen.

Het zware boek met onhandig formaat doet wel een stevig beroep op je aardrijkskundige kennis. Een E-book-versie met veel meer kaarten zou prettig zijn geweest.