Vic van de Reijt – De ontdekking van Elsschot

 

Karel van het Reve was een groot liefhebber van het werk van Willem Elsschot. In 1977 voorspelde hij dat het wel twintig, dertig jaar zou duren voordat Elsschot erkend zou worden als een van onze grootste schrijvers. Hij kreeg gelijk. Er kwamen heruitgaven tot stand, vertalingen, een mooie editie van zijn verzameld werk, een biografie en een brievenboek. Er bestaat zelfs een Elsschot-genootschap. Niet in de laatste plaats droeg Vic van de Reijt bij aan deze bredere belangstelling en waardering voor Elsschot. Hij schreef zijn biografie en gaf zijn brieven uit. Maar het onderzoek gaat nog altijd door. Er was eind jaren zeventig nog weinig over de schrijver Elsschot en de persoon Alfons de Ridder bekend. In deze bundeling van veertig stukken over de grote schrijver krijg je inzicht in dit onderzoek en word je meegenomen in de vrolijke obsessies van Vic van de Reijt. 

 

Willem Elsschot - Het Tankschip

Elsschot publiceerde de novelle Het tankschip tijdens de oorlog, in 1941. De laatste zin van het verhaal doet daarom wat eigenaardig aan: “Op den oorlog, Frans, want oorlog is een zegening. En het kapitalisme heeft toch zijn goede kant, is ‘t waar of niet?” De meeste lezers en recensenten zullen de satire begrepen hebben. Het verhaal draait om een slinkse transactie, waarbij Jack Peeters om de belasting te ontduiken een tankschip in bezit krijgt. Door het uitbreken van de oorlog is zijn schip ineens meer waard geworden. 

Willem Elsschot - Het Dwaallicht

De boeken van Elsschot heb ik diverse keren gelezen. Herlezen geeft een gevoel van herkenning, het verveelt niet. De novelle Het Dwaallichtmoet ik eerder hebben gelezen, maar ik kan mij er werkelijk niets meer van herinneren. De eerste druk verscheen in 1946. Het zou het laatst gepubliceerde werk van Elsschot worden tijdens zijn leven.

Willem Elsschot – Pensioen

Ik zit weleens vast in een boek en vraag mij dan af: doorgaan of stoppen? Meestal leg ik het boek even weg en begin ik in een ander boek. Willem Elsschot is dan altijd een goede greep. Zijn werk verveelt nooit. ‘Pensioen’ is een korte roman uit 1937. In het verhaal staat de schoonmoeder van Laarmans centraal. Menno ter Braak schreef over ‘dat heele pak moederliefde’: “De bladzijden, die aan deze figuur gewijd zijn., behooren tot de allerbeste van Elsschots werk en geven er een tragisch karakter aan.”

Willem Elsschot - Tsjip. De Leeuwentemmer

Willem Elsschot heeft meerdere malen verklaard dat hij te weinig fantasie had om een verhaal te verzinnen. Alles wat hij schreef vond zijn oorsprong is zijn leven. Wat hij meemaakte kon hij omzetten in een verhaal. Iets verzinnen uit het niets, kon hij niet. Tsjip is het verhaal van zijn dochter Adele. Zij krijgt een relatie met de Pool Bennek, trouwt met hem en krijgt een kind. De verteller heet Laarmans, het alter ego van Elsschot.

Willem Elsschot - Kaas

Kaas is een van de bekendste werken van Elsschot. Het boek vertelt het tragische verhaal van: “Een man die een partij kaas moet verkoopen en niet verkoopen kan.” Elsschot schreef de korte roman in 1933 in veertien dagen tijd. De aanleiding schijnt een bezoek van Greshoff te zijn geweest. Hij bladerde in Lijmen en stelde hoofdschuddend vast dat het boek al van tien jaar terug dateerde. Elsschot schrok hier zo van dat hij onmiddellijk begon met schrijven.

Willem Elsschot – Lijmen - Het Been

Na Villa des Roses  is Lijmen – Het Been het bekendste boek van Elsschot. De eerste versie van Lijmen werd gepubliceerd in ‘De Vlaamsche Gids’ in 1923. Een jaar later verscheen het in boekvorm. Pas jaren later schreef Elsschot Het Been als aanvullende hoofdstuk op Lijmen. In 1938 werd Het Been zelfstandig gepubliceerd. Elsschot vond direct al dat de twee werken één geheel vormden en dus ook in één boek uitgebracht moesten worden. Dat gebeurde voor het eerst pas in 1943. In deze prachtige uitgave van het Volledig werk van Elsschot vormt Lijmen - Het Been het vierde deel.

Willem Elsschot – De Verlossing

Herlezing van ‘De Verlossing’ bevestigt voor mij dat Elsschot een van de grootste schrijvers in het Nederlands taalgebied was. Elke zin is raak in deze korte roman. Op de eerste pagina zit je meteen midden in het verhaal van Pol, die zijn vrouw slaat en in het dorp een levenslange strijd voert met de pastoor. 

Willem Elsschot – Een ontgoocheling

Elsschot noemde ‘Een Ontgoocheling’ zijn liefste werk. Een scholier schreef hij: “Dat uw voorkeur naar ‘Een Ontgoocheling’ gaat, bewijst dat het u aan litterair sentiment niet ontbreekt.” 

Willem Elsschot – Villa des Roses

Villa des Roses is het mooie prozadebuut van Elsschot uit 1913. Er zijn weinig bronnen bewaard gebleven die inzicht geven in het precieze ontstaan van het boek. Een collega bij de Schiedamse scheepstimmerwerf Gusto, waar hij toen werkte, drong er bij hem op aan zijn belevenissen in de Franse hoofdstad, waar hij zo vaak over vertelde, op papier te zetten. Villa des Roses  is aan deze mevrouw van der Tak opgedragen.

Willem Elsschot – Brieven

De ‘Brieven’ van Willem Elsschot zijn verzameld en toegelicht door Vic van de Reijt. Deze prachtuitgave is uit 1993 en bevat 1281 brieven en briefjes van en aan vrienden, familie, uitgeverijen en bewonderaars.

Erik Vlaminck – Dank u, heren. Vijf vrouwen over Elsschot

Erik Vlaminck schrijft niet alleen verhalen en romans, maar ook toneel. En hij kan voordragen alsof hij in zijn eentje een heel theaterstuk opvoert. Ik hoorde hem eens lappen tekst uit Suikerspin uit het hoofd declameren, prachtig.

Ida de Ridder – Fine, Levenslang met Elsschot

Na de Elsschot-biografie van Vic van de Reijt is dit boekje van de dochter van Elsschot bijna overbodig. Het gaat over de vrouw van. Het blijft bijzonder dat zij een dag na Elsschots heengaan ook overleed; wat een toewijding. Maar de verhalen over haar zijn voor lezers als ik alleen interessant als het iets toevoegt aan wat wij al weten over Elsschot zelf; en zulke verhalen staan hier nauwelijks in.

Vic van de Reijt – Elsschot. Leven en werken van Alfons de Ridder

Elsschot is een groot schrijver. Ik had nog nooit een biografie over hem gelezen, wist wel dat hij vooral zakenman was, maar hoe het precies zat… Vic van de Reijt heeft lang aan deze biografie gewerkt (vijftien jaar geloof ik), de verwachtingen waren hooggespannen. Vooreerst is het boek goed geschreven; een rustige stijl en duidelijke hoofdstukindeling. Je kunt er wel doorheen lezen dat er veel geschrapt is; de biograaf heeft moeite zich in te houden bij het weergeven van mooie citaten. Dit is denk ik ook de reden dat er soms wat gekke sprongen in de tijd zitten, maar dat zijn details.