Daniil Charms – De dappere egel

Daniil Charms (1905 -1942) werd geboren in Petersburg en is een van de bekendste Russische absurdisten. Zoals zovele schrijvers van zijn generatie kreeg hij te maken met de Stalin-terreur. Zijn werk paste niet binnen de communistische kunstopvatting en in 1931 werd hij veroordeeld en verbannen naar Koersk. Een paar jaar later mocht hij terugkeren en begon hij met het schrijven van ongevaarlijke kinderverhalen. In 1941 werd hij tijdens het beleg van Petersburg opnieuw gearresteerd. Hij stierf een jaar later in gevangenschap. 

 

Andrej Bjelyi - Petersburg

 

Petersburg is een boek dat ik vaak tegenkwam als ik las over Russische literatuur of over Rusland, maar dat bij mij nooit de behoefte opriep het te lezen. Naast de gouden periode van de Russische literatuur met o.a. Dostojevski, Tsjechov Toergenjev en Tolstoj, bestaat er ook een zilveren periode die rond 1890 begint en een veelheid aan stijlen kent; met als bekende namen o.a. Achmatova, Koeprin, Adrejev, Gorki, Charms, Tsvetajeva en mijn twee favorieten Babel en Platonov. De Stalinterreur maakte in de jaren dertig een einde aan deze veelzijdigheid. Een van de stromingen was het symbolisme waarvan Andrej Bely (Андрей Белый 1880-1934) een vertegenwoordiger was. Hij was eigenzinnig en nam ook afstand van eerder ingenomen standpunten. Hij schreef enorm veel, omarmde een tijdje de antroposofie van Steiner en paste associatieve technieken toe in zijn werk. Hij eindigde als Marxist. 

Sasja Sokolov – School voor zotten

 

Sasja Sokolov werd geboren in Canada in 1943, maar zijn ouders verhuisden na de oorlog terug naar de Sovjet-Unie. Hij is vooral bekend geworden om dit ene boek uit 1976, School voor Zotten, dat uitkwam toen hij de Sovjet-Unie al ontvlucht was. In 1978 verscheen de eerste vertaling in het Nederlands door Gerard Cruys onder de titel School voor gekken. Deze nieuwe uitgave is een door de vertaler herziene versie van zijn eerdere vertaling. Sokolov publiceerde hierna nog enkele romans, maar leeft nu teruggetrokken. Hij liet jaren terug in een interview weten dat hij nog schreef, maar niet meer wilde publiceren.

 

Anatoli Mariengof – Mijn eeuw, mijn vrienden en vriendinnen

Anatoli Mariëngof (1897-1962) is een niet zo bekende Russische schrijver en dichter. Vlak na de Russische revolutie behoorde hij met zijn vriend Jesenin tot de literaire vernieuwers in de literatuur. Zij noemden zich de Imaginisten. Tot aan de dood van Lenin in 1924 was er ruimte voor vernieuwing en heerste er relatieve vrijheid in de kringen waarin Mariëngof zich bewoog, met name de Moskouse theaterwereld. In de jaren twintig schreef hij enkele romans, die veel later ook in het Nederlands zijn vertaald. Al snel mocht zijn werk niet meer in de Sovjet-Unie verschijnen. Het is een waar mirakel dat Mariëngof onder Stalin niet vermoord is en zelfs nooit verbanning is geweest.

 

Platonov – Verhalen

Twee jaar geleden kocht ik deze prachtige editie van de verhalen van Platonov (1899-1951), vertaald door Aai Prins. De uitgave van Van Oorschot telt ruim 800 pagina’s en bevat verhalen en korte romans die hij schreef tussen begin jaren twintig en half jaren veertig. Hij geloofde aanvankelijk in het communisme en veel van zijn verhalen gaan over de opbouw van de Sovjet-Unie en vooral de wereld van ingenieurs, technici en treinmachinisten. Platonov had veel interesse in techniek. Enkele jaren was hij werkzaam in het gouvernement Voronezj als ingenieur-landverbeteraar en specialist elektrificatie. Eind jaren twintig viel hij uit de gratie van de partij en kon hij steeds minder publiceren. Hij overleefde de Stalin-terreur maar werd vergeten. Vanaf eind jaren tachtig werd hij herontdekt en kon zijn werk weer worden uitgegeven in Rusland.

 

Gajto Gazdanov – Het fantoom van Alexander Wolf

Gajto Gazdanov (1903-1971) werd in de jaren twintig in de Parijse emigrantenpers vaak in een adem genoemd met Nabokov. Beiden werden gezien als dé beloftevolle jonge schrijvers van hun generatie. Gazdanov is in de vergetelheid geraakt. Pas enige tijd na de val van de Sovjet-Unie werd zijn werk opnieuw uitgegeven en vertaald. Het fantoom van Alexander Wolf verscheen oorspronkelijk in 1947. Deze Nederlandse vertaling van Yolanda Bloemen is van 2013. 

 

Maxim Osipov – Kilometer 101

In 2021 verscheen van de Russische schrijver Osipov in het Nederlands de meesterlijke verhalenbundel De wereld is niet stuk te krijgen. Het boek werd een bestseller. Nu ligt alweer de tweede verhalenbundel in de winkel, Kilometer 101. De Nederlandse vertaling is van Yolanda Bloemen en Seijo Epema. Ik denk dat dit boek eveneens een succes zal worden. Osipov is het Poetin-regiem ontvlucht en woont tegenwoordig in Duitsland. Hij was onlangs in Nederland. In Boekhandel v/h Van Gennep mochten we hem verwelkomen.

 

Jan Brokken – De kozakkentuin

Jan Brokken behoort tot de grote Nederlandse schrijvers, maar krijgt misschien te weinig erkenning voor zijn werk. Hij won diverse prijzen, zoals in 1988 de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs voor De zee van vroeger, maar vaker werd hij genomineerd voor een prijs om vervolgens mis te grijpen. Zijn boeken worden steevast goed besproken en ik heb het idee dat zij ook redelijk goed worden verkocht. Toch heb ik het gevoel dat hij meer waardering verdient. Deze onderwaardering kan te maken hebben met het genre dat hij vooral beoefent: literaire non-fictie, met name journalistiek werk, geschiedenis en reisverhalen. Wat ook meespeelt is dat hij lange tijd niet in Nederland woonde. Dat maakte boekpromotie soms lastig. Ik heb Jan Brokken bijvoorbeeld zelden op televisie gezien.

 

Lidia Ginzburg – Omsingeld, notities van een belegerde

 

Het beleg van Leningrad in de Tweede Wereldoorlog duurde 900 dagen. Drie miljoen inwoners waren afgesloten van de buitenwereld. Een miljoen Sovjetburgers kwamen om het leven, voornamelijk door ondervoeding. Lidia Ginzburg (1901-1990) - schrijver en literatuurcriticus - was een van de inwoners. Zij publiceerde dit verslag van het beleg in 1984. De Nederlandse vertaling door Jan Robert Braat verscheen in 1988.

 

Maxim Osipov – De wereld is niet stuk te krijgen

Maxim Osipov (1963) is een Russische schrijver van korte verhalen en essays. Hij is daarnaast arts, wat terug te lezen is in zijn werk, waar nogal wat artsen en ziekenhuizen voorbij komen. Werk van Osipov is inmiddels vertaald in vele talen. De verhalen in De wereld is niet stuk te krijgen zijn in het Nederlands vertaald door Yolanda Bloemen en Seijo Epema. Het is niet duidelijk of deze bundeling in het Russisch ook als geheel is uitgegeven of dat de keuze van deze verzameling is gemaakt door de vertalers of de uitgever. Het prachtige voorwoord is uit 2010, maar veel verhalen zijn van jaren later. Het geheel vormt zeker een eenheid. 

Leonid Andrejev – De zeven gehangenen

Leonid Nikolajevitsj Andrejev (1871-1919) was een tijdgenoot van Gorki en begin twintigste eeuw een zeer succesvol schrijver in Rusland. Hij werd gewaardeerd en zijn boeken verkochten goed. Andrejev schreef vooral verhalen, korte romans (novellen) en toneel. Hij was een groot liefhebber van het werk van Edgar Allan Poe. Er zijn eerder verhalen van hem vertaald in het Nederlands, maar hij is min of meer vergeten. Gelukkig hebben de mensen achter Schwob ervoor gezorgd dat hij met de uitgave van de novelle De zeven gehangenen weer in de belangstelling staat.

Wlada Kolosowa – Het Leningrad dieet

In het vooraf bij dit romandebuut van de Russisch-Duitse schrijver Wlada Kolosowa staat een waarschuwing: “De aangehaalde recepten schaden de gezondheid, smaken afschuwelijk en zijn geen garantie voor gewichtsverlies.” De mededeling lijkt mij overbodig. Het gaat om gerechten als houtlijmpudding en gekookte leren zool. Dingen die mensen tijdens het beleg van Leningrad probeerden te eten.

Karel van het Reve – Geschiedenis van de Russische literatuur

Het is denk ik de derde keer dat ik deze geschiedenis van de Russische literatuur lees; het kan ook de vierde keer zijn. De eerste druk is uit 1985. In 2014 verscheen de geïllustreerde uitgave. Ondanks de twintig jaar die er liggen tussen de vorige en deze lezing wist ik mij bepaalde passages uit het eerste hoofdstuk vrij precies te herinneren. Karel van het Reve geeft hier een verantwoording waarom hij dit boek heeft geschreven. Zoals bekend moest hij niets hebben van allerlei literair-wetenschappelijke analyses. Ook zegt de Russisch literatuur niets over het Russische leven of de Russische ziel.

Boris Ryzji – Rotterdams dagboek

De eerste zin uit ‘Rotterdams dagboek’ van de Russische dichter Boris Ryzji sprak mij meteen aan. “Ik ging een café binnen, kreeg er de kriebels, ging naar buiten en liep snel naar een tegenovergelegen café.” Dit boekje schreef Ryzje nadat hij in 2000 had opgetreden op Poetry International. Hij schreef over zijn belevenissen in Rotterdam, maar de tekst gaat vooral over zijn leven in Jekaterinburg, waar het naast dichten draaide om vechten en zuipen.

Teffi – Herinneringen. Van Moskou naar de Zwarte Zee - 1919

Teffi is het pseudoniem van Nadezhda Alexandrovna Lokhvitskaya (1872-1952). In het Rusland van voor de Revolutie was zij een beroemdheid. Zij schreef toneel en poëzie maar is vooral bekend geworden door haar columns en korte humoristische verhalen Deze waren toegankelijk geschreven en vonden waardering in alle geledingen van de samenleving. Je kunt haar zien als de Russische Simon Carmiggelt.

Vladimir Makanin - Underground of Een held van onze tijd

Vorig jaar overleed de underground-schrijver Vladimir Makanin. Hij werd geboren in een dorpje in de Oeral in 1937 en groeide op onder het communisme. In 1965 publiceerde hij zijn eerste novelle. ‘Underground of Een held van onze tijd’ uit 1998 is zijn meest bekende boek. Het verhaal draait om de underground-schrijver Petrovitsj. Hij woont in een troosteloos flatgebouw, waar hij op huizen past van bewoners die er tijdelijk niet wonen. Eigenlijk is hij een dakloze.

Venedikt Jerofejev – Moskou op sterk water

Er zijn boeken die je af en toe moet herlezen. ‘Moskou op sterk water’ is een van de meest beroemde drankboeken uit de wereldliteratuur. De wereld van Jerofejev draait om drinken en filosoferen over drank. Venja is met de trein vanaf Moskou op weg naar zijn meisje in Petoesjki. Hij praat met de engelen om hem heen en met zichzelf, hij ontmoet mensen en vertelt over zijn leven.

Michel Krielaars – Het brilletje van Tsjechov

Jarenlang was Michel Krielaars correspondent in Rusland. Hij is nu chef boeken van de NRC. ‘Het brilletje van Tsjechov’ is het verslag van zijn ervaringen in dit krankzinnige land. Het is opgezet als een reis in de voetsporen van Tsjechov. Krielaars verbindt voortdurend huidige gebeurtenissen met zaken uit het leven en uit de tijd van Tsjechov.

Michail Sjisjkin – Onvoltooide liefdesbrieven

Bij het uitkomen van de vertaling van Onvoltooide Liefdesbrieven (door Gerard Cruys) kreeg de roman uitsluitend positieve recensies. Het is een wonderlijk boek van twee geliefden die steeds verder van elkaar af komen te staan.

Karel van het Reve - De meisjes van Zanzibar

Dit is een van die kleine boekjes van Karel van het Reve, die niet in de verzameling mag ontbreken. Er bestaan verschillende uitgaven van. De eerste druk had een oplage van 150 exemplaren en is niet goedkoop. Voor deze druk betaalde ik vijf euro op de Dordtse boekenmarkt.