Simon Vestdijk – Het proces van Meester Eckhart

De tweeënvijftigste roman van Vestdijk is een van zijn dunste, nog geen honderd pagina’s. Alleen De zwarte ruiter, die je een novelle kunt noemen is nog iets dunner. Het proces van Meester Eckhart verscheen in 1970 en is de laatste roman die tijdens zijn leven uitkwam. Na zijn dood verschenen nog de onvoltooide roman De persconferentie en het romanfragment De aeolusharp. De historische roman speelt eind jaren twintig van de veertiende eeuw in Keulen. Eckhart von Hochheim, waarop het verhaal is gebaseerd, stierf in 1327 of 1328. Hij was een mystieke theoloog die behoorde tot de orde van de Dominicanen. Een paar jaar voor zijn dood werd hij verdacht van ketterij en werd er een onderzoek naar hem ingesteld. De roman volgt dit proces.

Simon Vestdijk – De redding van Fre Bolderhey

Krankzinnigheid in al zijn verscheidenheid is een terugkerend thema in het werk van Vestdijk. Zijn personages worden vaak gedreven door obsessies; schuldgevoelens, jaloezie, verliefdheid, voyeurisme, bij Vestdijk wordt het altijd manisch, en zelden loopt het goed af. Geregeld krijgen zijn personages die geraakt worden door een bepaalde vorm van waanzin last van hallucinaties, zoals Olivier, de hoofdpersoon uit Een moderne Antonius; niet zelden zien zij dan duiveltjes. Eddie Wesseling is de zestienjarige hoofdpersoon uit De redding van Fré Bolderhey. Hij ziet al vroeg in de roman dingen die er niet zijn; zijn obsessie is zijn achterneef Fré, waarvan gezegd wordt dat hij ongeneeslijk krankzinnig is. Eddie wil hem redden en gaat zich steeds meer met zijn achterneef identificeren.

Simon Vestdijk – Ivoren wachters

Ivoren wachters is een van de eerste boeken die ik las van Vestdijk. Ik kon mij de sfeer nog goed herinneren, vooral het nachtelijk dwalen langs grachten van Philip Corvage, en verder natuurlijk het rotte gebit van deze hoofdpersoon. De fatale afloop was ik geheel vergeten en ook de figuur van de leraar Nederlands, Schotel de Bie, stond mij niet meer bij. Bij herlezing heeft de roman uit 1951 niets aan frisheid en leesplezier verloren. Je stapt gewoon in de bus die Vestdijk heet en je laat je onmiddellijk meevoeren door het verhaal. Philip heeft naast een extreem slecht gebit ook een hoge dunk van zichzelf. Hij is intelligent, schrijft gedichten en strooit voortdurend met Latijnse citaten. Maar heeft ook iets innemends, je krijgt in de loop van het verhaal steeds meer met hem te doen. Ook had ik tijdens het lezen de neiging hem tegen te houden en ‘doe dit nu niet’ toe te roepen. Helaas, het gaat hopeloos mis met hem.

Simon Vestdijk – Else Böhler, Duits dienstmeisje

Else Böhler was een van de eerste romans die ik van Vestdijk las. Ik was begin twintig, studeerde en woonde nog thuis met een jongere broer, net als Johan Roodenhuis, de hoofdpersoon in deze roman. Helaas waren er geen Duitse dienstmeisjes te bekennen op Rotterdam-Zuid in de jaren tachtig. Het boek maakte indruk op mij en de sfeer van het boek kon ik mij bij herlezing ruim vijfendertig jaar later goed herinneren. Else Böhler kwam uit in 1935 en was toen de tweede roman die Vestdijk publiceerde, na Terug tot Ina Damman. Naast een - half autobiografische - roman over een jongeman die een obsessieve liefde voor een dienstmeisje ontwikkelt, was het boek in 1935 ook actueel; het speelt deels in Duitsland, waar Vestdijk zowel de wrede als belachelijke kanten van het Nazisme toont.

Simon Vestdijk – Rumeiland

 

Rumeiland verscheen in 1940 en is een van de bekendste historische romans van Simon Vestdijk; het verhaal speelt op Jamaica in de jaren 1737/1738. Richard Beckford wordt door zijn oudere broer William vanuit Engeland naar Jamaica gestuurd om te onderzoeken waarom de rum- en suikeropbrengsten dalen. Peter, een andere broer, is enige tijd terug overleden op het eiland. De familie bezit uitgestrekte plantages en behoort tot een kleine witte bovenlaag, die heerst over de vele slaven. Racisme is onderdeel van het dagelijkse leven op Jamaica in die tijd. In de roman doet Richard verslag van zijn tocht, waarbij hij naast het onderzoek, ook eigen motieven heeft het eiland te bezoeken. Als kind kwam hij ooit kort in contact met de pirate Anne Bonney. Zij maakte een verpletterende indruk op hem en hij wil haar graag terugvinden. Rumeiland is een avonturenroman met vele verwikkelingen die onmiskenbaar Vestdijkiaans zijn.

Simon Vestdijk - De vijf roeiers

 

De vijf roeiers uit 1951 is na Ierse nachten uit 1946 de tweede historische roman die Vestdijk over Ierland schreef. Het verhaal is gesitueerd in de Ierse kustplaats Lomanagh in 1869 en het speelt zich af in minder dan vierentwintig uur. Hoofdpersoon is de veertigjarige Owen Conic, een wonderlijke man die zegt uit Cork te komen. Hij reist heel Ierland door met eenvoudige koopwaar, maar is ook zanger, zeeman en verhalenverteller. Door anderen wordt hij de ene keer een zwerver, de andere keer een wonderdokter genoemd. Met vier mannen uit het dorp onderneemt hij een tocht naar de overkant van een water om de ruiten in te gooien van het kasteel van rentmeester Peter Coyne. Na wat verwikkelingen komen zij aan bij Dromore Castle, zien dat Coyne en zijn vriendin worden vermoord door gemaskerde mannen en vluchten weg. Bij terugkomst worden zij gearresteerd, eerst vanwege het stelen van een boot, later worden zij beschuldigd van moord.

Simon Vestdijk - De ziener

 

De hoofdpersoon in De ziener is een soort personage dat je zelden tegenkomt in de Nederlandse literatuur. Pieter Le Roy is een voyeur en is zich bewust van zijn afwijking. Hij houdt ervan om vrijende paartjes van dichtbij te begluren, maar het is meer een dwangmatig neiging dan een liefhebberij. Vaak wordt hij betrapt en het moment dat de betrapte vrijer hem nadert om hem een pak slaag toe te dienen ervaart hij als een geluksmoment. De roman kwam uit in 1959, in een periode waarin Vestdijk een aantal delen uit de Anton Wachter reeks publiceerde. Ik geloof niet dat er autobiografische elementen in De ziener zitten, maar het decor is herkenbaar: een provinciestad waar iedereen elkaar kent en afwijkend gedrag van stadgenoten via roddel en achterklap alle kringen van het stadje bereikt en uitgebreid wordt besproken.

 

Simon Vestdijk – De filmheld en het gidsmeisje

 

Simon Vestdijk stond bekend om zijn hoge productiviteit. In de uitgave van de Verzamelde romans staat bij ieder deel achterin informatie over de drukgeschiedenis. Er staat ook altijd bij wanneer Vestdijk het boek precies heeft geschreven. Geregeld lees je dan dat hij in een periode van twee maanden een roman schreef. Bij De filmheld en het gidsmeisje staat vermeld: “geschreven 1e en 2e Kerstdag 1966”, de roman telt 173 pagina’s! De filmheld en het gidsmeisje is in de telling van de Verzamelde romans nummer 47. Het is een heerlijk boek, de hoofdpersoon is verknipt en het verhaal is bizar. Het deed mij denken aan twee romans uit dezelfde periode: Juffrouw Lot en De huisbewaarder. 

Simon Vestdijk – Zo de ouden zongen…

 

Zo de ouden zongen… is in de Verzamelde Romans de tweeënveertigste roman van Vestdijk. Het boek is uit 1965 en verscheen in dezelfde jaren als Het genadeschot, Juffrouw Lot en De huisbewaarder, romans die ik met veel plezier heb gelezen. Op de website van de Vestdijkkring wordt de roman in de categorie HA (half-autobiografische romans) geplaatst, een categorie romans die hij vooral schreef in de periode 1949-1957. De bekendste is De koperen tuin. En Zo de ouden zongen… heeft zeker overeenkomsten met deze klassieker. 

Simon Vestdijk – De dokter en het lichte meisje

 

De dokter en het lichte meisje veroorzaakte een kleine rel toen het boek in 1951 uitkwam. De critici waren over het algemeen positief, maar het grove taalgebruik werd ook veroordeeld. De katholieke kerk raadde het lezen van de roman sterk af en er werden zelfs Kamervragen over gesteld. Het schandelijke boek werd er niet minder om gelezen. Het eerste jaar werden er 14.000 exemplaren van verkocht. De roman draait om de verhouding tussen een jonge huisarts en een prostituee. Nergens in de roman gebruikt Vestdijk de term ‘lichte meisje’, het woord ‘hoer’ komt daarentegen wel vaak voorbij, maar ik denk dat zelfs voor Vestdijk de titel ‘De dokter en het hoertje’ wat te ver ging, of zijn uitgever zag dit niet zitten.

 

Simon Vestdijk – De koperen tuin

 

De afgelopen tijd las ik vooral romans van Vestdijk uit zijn latere periode, zoals Vijf vadem diep, Het verboden bacchanaal en De huisbewaarder. Steeds viel mij op hoe immoreel de meeste personages zijn. Er komt bijna geen aardig mens voor in deze romans. Ook is Vestdijk geneigd om zijn personages bizarre, soms onbegrijpelijke dingen te laten doen. Anders is dat in een eerdere roman, De koperen tuin, uit 1950. Rond dezelfde tijd schreef hij andere klassiekers als Pastorale 1943, De redding van Fré Bolderhey en De dokter en het lichte meisje. De koperen tuin wordt terecht gezien als een van de hoogtepunten uit zijn oeuvre. Het boek is een liefdesroman, een muziekroman en een schets van een kleinburgerlijk provinciaal milieu. De hoofdpersoon Nol Rieske, een opgroeiende jongeman, is vooral tragisch. Zijn gedrag is soms extreem, maar wat hij doet is nog wel begrijpelijk en al te menselijk.

 

Simon Vestdijk – Het verboden bacchanaal

 

Het verboden bacchanaal uit 1969 is de op een na laatste roman die Vestdijk tijdens zijn leven publiceerde. Het verhaal bestrijkt één dag en speelt grotendeels in het huis van het echtpaar Mary en Frits van der Laan. De man heeft een jubileum te vieren en heeft voor vandaag een stel vrienden uitgenodigd. Het blijken stuk voor stuk vreselijke types en eigenlijk komt er in het hele boek geen enkel aardig mens voor. Dat is een bekend verschijnsel in de romans van Vestdijk. Andere terugkerende thema’s zijn het bespieden en afluisteren van elkaar, het inwonende dienstmeisje dat beledigd en seksueel geïntimideerd wordt en het gegeven dat veel personages hun duistere kanten voor elkaar verbergen, maar hier niet geheel in slagen. Het verbodene is dat de samenkomsten van de vriendenclub geregeld eindigen in orgieën, maar bij dit jubileum mag het niet uit de hand lopen. De kinderen worden al wat ouder en moeten onwetend blijven over wat hun ouders uitspoken en ook de minnaar van Mary, een mislukte schilder, mag hier geen kennis van hebben.

 

Simon Vestdijk – Vijf vadem diep

 

Vijf vadem diep verscheen in 1969 en is een van de laatste romans die Vestdijk schreef. Na het lezen van een roman van Vestdijk pak ik altijd Het gebergte erbij om te zien wat Maarten ’t Hart of Hugo Brandt Corstius over de bewuste roman geschreven heeft; in dit geval Maarten ’t Hart. Hij noemt de roman, die na verschijnen louter negatieve kritieken ontving, een van de betere boeken uit de latere periode. “Dat de roman bij verschijnen niet naar waarde werd geschat, wijt ik vooral aan de stoet van onaangename figuren die deze bladzijden bevolken. Behalve de verpleegster is er niet één persoon die men zelfs maar aardig kan vinden. Maar waarom zou een schrijver niet een meesterwerk mogen concipiëren over uitsluitend rotzakken?”

 

Simon Vestdijk – De zwarte ruiter

 

De zwarte ruiter uit 1940 is de kortste roman van Vestdijk. Je kunt het ook een novelle noemen, maar het boek is opgenomen in de Verzamelde Romans, als deel 11. Het is een van de mindere romans van Vestdijk. Het verhaal is wat onbegrijpelijk, zowel qua gebeurtenissen als wat de hoofdpersoon drijft. Deze is op de eerste pagina’s op weg naar een boswachterswoning. Via bemiddeling van vrienden heeft hij van de kasteelheer, die teruggetrokken leeft, toestemming gekregen om in zijn bos te jagen. Dan ziet hij een man te paard rijden, de zwarte ruiter: zinsbegoocheling of niet? Later blijkt dat de ruiter is verbonden met een legende.

 

Simon Vestdijk – Op afbetaling

De eigentijdse roman Op afbetaling verscheen in november 1952, aan het einde van Vestdijks meest vruchtbare schrijfperiode. Tussen 1946 en 1953 schreef hij, naast veel ander werk, maar liefst vijftien romans, waaronder klassiekers als De koperen tuin, Pastorale 1943 en De kellner en de levenden. Na 1953 verviel hij in een depressie; de manische fase daaraan voorafgaand kun je misschien teruglezen in zijn roman De schandalen uit 1953, maar ook in Op afbetaling. Hugo Brandt Corstius verwijst in zijn bespreking naar Dostojevski en noemt Vestdijk hier nog Dostojevskiër dan Dostojevski. De hoofdpersoon advocaat Grond is manisch, al is demonisch misschien een betere term om zijn soms onbegrijpelijke gedrag te verklaren.

Simon Vestdijk – Een moderne Antonius

Het lezen van Vestdijk gaat bij mij gestaag door. Iedere twee weken lees ik wel een roman van Vestdijk, een van de grootste Nederlandse schrijvers van de twintigste eeuw. Tot nu toe is nog geen enkele roman van hem tegengevallen. Een moderne Antonius is geschreven in 1959, de eerste druk is van november 1960. Het is een eigentijdse roman, licht gebaseerd op de legende van de Heilige Antonius, die werd bezocht door demonen die hem trachtten te verleiden. In de roman van Vestdijk komen veel demonen, in de vorm van groene duiveltjes, voor. Deze en andere, grootsere visioenen vergallen het leven van bankier en weduwnaar Olivier.

 

Simon Vestdijk – Juffrouw Lot

 

De roman Juffrouw Lot uit 1965 - de eenenveertigste in de telling van de Verzamelde Romans - is volgens Hugo Brandt Corstius de laatste echt sterke roman van Vestdijk. Het vierde kwart van de romans haalt het volgens hem niet bij de eerste 41. Hij gaat daarbij voorbij aan Een Huisbewaarder uit 1967 en de onterecht wat vergeten historische roman De leeuw en zijn huid uit datzelfde jaar. Maar dat Juffrouw Lot een meesterwerk is, daarover ben ik het met hem eens.

 

Simon Vestdijk – De filosoof en de sluipmoordenaar

 

Vestdijk voltooide in oktober 1959 De filosoof en de sluipmoordenaar, de eerste druk van de roman verscheen in 1961. Het is een historische roman die speelt in 1722 met Voltaire in een hoofdrol. Volgens Maarten ’t Hart is het een van de lichtvoetigste, aantrekkelijkste en amusantste romans van Vestdijk. Ik weet niet of ik het hiermee eens ben, maar het kost de lezer in ieder geval geen enkele moeite het verhaal, dat vooral bestaat uit ontmoetingen tussen Voltaire en slechts enkele personages, te volgen. Dit is wel eens anders bij Vestdijk.

 

Simon Vestdijk – Een huisbewaarder

Een huisbewaarder is in de telling van de Verzamelde Romans de vijfenveertigste roman van Vestdijk. Hij voltooide het boek in november 1965, in januari 1967 verscheen de eerste druk. Het latere proza van Vestdijk wordt over het algemeen als minder beschouwd dan zijn eerdere werk, maar een mindere Vestdijk is nog altijd een geslaagde roman. Een huisbewaarder heeft veel karakteristieke Vestdijk-elementen, zoals personages met schijnbaar onbegrijpelijke motieven en een gebrek aan moraal. Ook qua stijl is deze roman een echte Vestdijk met lange zinnen die soms nogal kronkelige redeneringen bevatten.

 

Simon Vestdijk – Het genadeschot

De roman Het genadeschot kwam uit in 1964 en is de veertigste roman van Vestdijk. Volgens Wikipedia is het de drieënveertigste. Het ligt er maar aan wat je meetelt. Reken je de drie briefromans, het romanfragment De aeolusharp en de onvoltooide roman De persconferentie mee dan kom je op een totaal van zevenenvijftig. Daarnaast schreef hij vele korte verhalen, poëziebundels en een ongelooflijke hoeveelheid essays. De enige nog levende schrijver die in de buurt komt van een dergelijk omvangrijk oeuvre is Arnon Grunberg. En daarbij zijn de meeste romans van Vestdijk boeiend. Meestal zit ik na een paar pagina’s lezen meteen midden in het verhaal, zo ook bij Het genadeschot