Dore van Duivenbode - Oerbos

Na het lezen van Mijn twee moeders, het boek waarin Dore van Duivenbode het verhaal optekende van Stefan Skotnicki, werd het tijd om haar vorige boek te lezen dat al enige maanden op de stapel nog-te-lezen-boeken lag. In Oerbos reist Van Duivenbode naar Oost-Polen en het Karpatengebergte in Roemenië om als journalist onder meer de illegale houtkap te onderzoeken. Het gaat haar vooral om inzicht te krijgen hoe er naar de eeuwenoude bossen wordt gekeken. West-Europees milieubeleid lijkt lijnrecht te staan tegenover de lokale bevolking die leeft van de boskap. Maar ter plekke ontmoet zij veel verschillende mensen met hele verschillende standpunten. De bossen zijn onverbrekelijk verbonden met de cultuur en de politiek, die ook de nodige corrupte uitwassen kent.

Stefan Skotnicki & Dore van Duivenbode – Mijn twee moeders

 

Stefan Skotnicki werd in 1935 geboren in Łódź en vluchtte in 1969 naar Nederland, waar hij tot 2000 arts was in het Radboud te Nijmegen. Als joodse jongen maakte hij de oorlog mee. Samen met zijn kindermeisje zwierf hij jaren rond op het Poolse platteland om uit de handen van de Nazi’s te blijven. Beide ouders overleefden uiteindelijk de oorlog. Na 1945 maakte hij de langzame opbouw van het land mee, maar ook de communistische dictatuur. Stefan zag geen andere mogelijkheid dan samen met zijn vrouw en kinderen Polen te verlaten. In Nederland hield hij geregeld lezingen over zijn leven. Schrijver en journalist Dore van Duivenbode tekende zijn verhaal op.

 

Jozef Wittlin - Mijn Lwow

Józef Wittlin (1896-1976) was een Poolse schrijver die vooral bekend werd met zijn roman Sól ziemi uit 1935. In 2020 kwam het boek uit in een Nederlandse vertaling van Dirk Zijlstra als Het zout der aarde. Hij vertaalde ook Mijn Lwów dat onlangs verscheen. Wittlin is een van die Oost-Europese schrijvers die net als Joseph Roth, waar hij bevriend mee was, werd geboren in een gebied waar landsgrenzen voortdurend verschoven. In 1896 bestond Polen niet. Het dorpje waar hij werd geboren viel onder het Habsburgse Rijk en ligt nu in Oekraïne. in Lwów (toen Lemberg, nu Lviv) ging hij naar school. Na de Eerste Wereldoorlog kwam de stad na een conflict met Oekraïne in handen van Polen. In de Tweede Wereldoorlog bezette de Nazi’s de stad, na de oorlog viel het onder de Sovjet-Unie en bij het uiteenvallen van de Unie werd de stad Oekraïens. Wittlin verhuisde in 1922 uit Lwów en woonde en werkte daarna in Łódź en Warschau. In 1940 vluchtte hij naar New York.

 

Pieter van Os – Liever dier dan mens

 

Liever dier dan mens won in 2020 de Libris geschiedenisprijs en was onlangs het Leesclubboek bij het televisieprogramma ‘Brommer op zee’. De geschiedenisprijs is bedoeld voor boeken die geschreven zijn voor een breed publiek. Daar voldoet het boek aan. Van Os vertelt het verhaal van Mala, een meisje dat voor de Tweede Wereldoorlog opgroeide in een Joods orthodox milieu en de Holocaust overleefde door als Volksduitse opgenomen te worden in een gezin van fanatieke nazi’s. Zij leeft nog en Van Os spreekt haar in Amstelveen waar zij nu woont.

Dore van Duivenbode – Mijn Poolse huis

Dore van Duivenbode kwam als kind vaak in het Poolse Oświęcim, in het Duits Auschwitz. Wereldwijd staat de naam symbool voor de gruwelijkheden van de Holocaust. In Oświęcim woonden ook gewoon mensen. En zij zijn er blijven wonen na de oorlog. De moeder van Van Duivenbode is Barbara Starzyńska. Zij groeide op in Oświęcim en schreef er later met haar partner Hans Citroen een verbluffend boek over.

Anne Applebaum – Iron curtain. The crushing of Eastern Europe

De Tweede Wereldoorlog eindigde in ons land in 1945. In Oost-Europa ging de ene bezetting over in de volgende bezetting. Pas in 1989 kwam er een eind aan de overheersing van Oost-Europa door de Sovjet-Unie. In ‘Iron curtain. The crushing of Eastern Europe’ beschrijft Anne Applebaum een cruciale episode in de geschiedenis van dit deel van Europa: vanaf de laatste fase van de Tweede Wereld tot een paar jaar na de dood van Stalin in 1953. De bezetting van Oost-Europa was goed voorbereid en ging gepaard met ideologisch optimisme. De bezetting mondde al snel uit in moordpartijen, deportaties en extreme controle over de hele samenleving.

Gordon J. Horwitz – Ghettostadt. Lodz and the making of a nazi city

Op vakantie naar Polen neem ik altijd een boek mee dat te maken heeft met de stad waar we heen gaan. Dit jaar was dat Łódź. Deze stad – qua inwoneraantal de derde stad van Polen – ligt ruim 100 kilometer westelijk van Warschau. Het bevatte in de oorlog het op een na grootste getto van Polen. In het getto van Warschau woonden ongeveer een half miljoen mensen, in dat van Łódź hebben meer 200.000 mensen geleefd. De auteur Gordon J. Horwitz is professor Europese geschiedenis aan een universiteit in Illinois. In ‘Ghettostadt. Łódź and the making of a nazi city’ beschrijft hij chronologisch hoe in de jaren 1939-1944 de joden in het getto van Łódź eerst geïsoleerd en vernederd, later gedeporteerd en vermoord werden. Daardoorheen behandelt hij het streven van de nazi’s om de ideale stad te bouwen. Łódź werd omgedoopt tot Litzmannstadt en moest een modern geordende Duitse stad worden. Een toonbeeld voor het nazirijk, geheel vrij van Joden.

Annemieke Hendriks – Gespleten land

Bij een Polen-vakantie hoort een boek over Polen. ‘Gespleten land’ is uit 2005 en is daarom op sommige punten gedateerd. Maar Annemieke Hendriks geeft wel heel goed de ingewikkelde verhouding tussen Duitsers en Polen in het grensgebied weer. Zij reisde van zuid naar noord, van Silezië naar Pommeren en sprak met bewoners, kunstenaars, wetenschapper en beleidsmakers aan beide kanten van de grens.

Joanna Olczak-Ronikier – In de tuin van het geheugen

‘In de tuin van het geheugen’, vertaald uit het Pools door Esselien ’t Hart, is een familiegeschiedenis van een vrouw die tijdens de Tweede Wereldoorlog kind was in Polen. Joanna Olczak-Ronikier begint haar verhaal ver voor die dramatische tijd bij haar overgrootouders Julia en Gustaw Horwitz. Het hele verhaal wijst vooruit op de oorlog. En er is een eeuw Poolse geschiedenis in vervat. Zij maakte voor het schrijven gebruik van talloze brieven, dagboeken en memoires. Veel familieleden hebben zelf geschreven of komen voor in historische werken van anderen.

Ekke Overbeek – Eurotopper Tusk

Donald Tusk is sinds eind vorig jaar voorzitter van de Europese Raad. Daarvoor was hij zeven jaar lang premier van Polen. Reden genoeg om een boek aan hem te wijden. Ekke Overbeek geeft een overzicht van de politieke loopbaan van Tusk, maar echt interessant is de combinatie met de recente Poolse geschiedenis. Alleen de titel ‘Eurotopper Tusk’ is een beetje kinderachtig.

David Crowley - Warsaw

Wanneer ik een paar dagen een stad bezoek, wil ik altijd een boek lezen over die stad. In het geval van Warschau nam ik deze historische bespiegeling van David Crowley uit 2003 mee. Het boek gaat over de geschiedenis van Warschau vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog, meer bijzonder over de stedenbouw en de publieke ruimte.

En nog is Polen niet verloren

‘En nog is Polen niet verloren’, in het Pools ‘Jeszcze Polska nie zginęła’ is de eerste regel van de Dabrowski mazurka, beter bekend als het Poolse volkslied. Het is een voor de hand liggende titel voor een boekje over Polen. Maar ook een net verkeerd gekozen titel als je leest waar het boek over gaat.

Laura Starink - De schaduw van de grote broer

Laura Starink werkte voor de NRC en schreef veel over Rusland. ‘De schaduw van de grote broer gaat over gebieden tussen Rusland en Europa. Zij reisde door Polen, Letland, Oekraïne en Kaliningrad. Haar boek is zowel journalistiek, geschiedenis als reisboek. En het is een uiterst actueel boek.

Anna Chojnacka – De poolster

Anna Chojnacka werd in 1979 geboren in Poznań. Op haar tiende kwam zij naar Nederland. Zij is vooral bekend vanwege haar inzet voor ontwikkelingssamenwerking. De 1%club is een online platform om goede initiatieven in de derde wereld te realiseren. Zij is de oprichtster en duikt er regelmatig mee op in de media, zoals bij DWDD.

Miriam Guensberg – Poolse tranen

De hoofdpersoon in Poolse tranen is Tanek. De roman draait om zijn verhaal. Hij heeft als Poolse legerarts de bevrijding van Nederland meegemaakt en is hier gebleven. Nu is Tanek 97 jaar oud en woont op het platteland. Hij heeft twee kinderen, die buiten Nederland wonen, maar er is een buurvrouw Maro waar hij het uitstekend mee kan vinden. Zij heeft een kind dat een speciale plek inneemt in het leven van Tanek. Een van de kinderen van Tanek is Dana. Zij speelt ook een belangrijke rol in het boek.

Johan de Boose – Alle dromen van de wereld

‘Alle dromen van de wereld’ is een schitterend boek over Polen. Het is al bijna tein jaar oud en niet makkelijk verkrijgbaar. In boekhandel Pegasus werd ik er attent op gemaakt en toen ik het online betaalbaar aantrof aarzelde ik geen moment. Johan de Boose schrijft over de geschiedenis van Polen en over de veelzijdige Poolse literatuur. Maar ‘Alle dromen van de wereld’ is ook een reisboek. Boose bezoekt de belangrijkste steden van het land, ontmoet schrijvers en waagt zich in de uithoeken en grensgebieden waar de geschiedenis nog overal zichtbaar is. Bovendien schrijft hij uitstekend, kortom een van de beste boeken over Polen die ik ken. Blij het gelezen te hebben voordat ik samen met Mischa dinsdag naar Polen vertrek voor een kort bezoek aan Wroclaw en Poznan.

Wil Willems en Hanneke Verbeek – Honderd jaar heimwee

De bundel Honderd jaar Heimwee kocht ik in de onvolprezen Amsterdamse boekhandel Pegasus. Het is een recente uitgave met artikelen die gaan over Polen die naar Nederland kwamen. Anders dan in de inleiding valt te lezen vormt het boek niet echt een eenheid.

Agneta Pleijel - Lord Nevermore

Soms lees je een boek in één dag uit, soms doe je er weken of langer over. Dit hangt niet altijd samen met  de saaiheid of de opwinding van een boek. Een boek kan ook te dik zijn, zoals in dit geval. Ik had eerder een boek van Pleijel gelezen en dat was zeer de moeite waard. Lord Nevermore is een historische roman en gaat over een onderwerp dat mij aanspreekt. Twee bekende Polen spelen de hoofdrol: de schrijver Stanislaw Witkiewicz en de antropoloog Bronislaw Malinowski. Zij worden Stas en Bron genoemd. Pleijel volgt hun levens, te beginnen bij het Polen voor de Eerste Wereldoorlog. Zij groeien samen op en zijn goede vrienden. Samen besluiten zij op ontdekkingstocht te gaan.

Laura Starink – Duitse wortels

Ik kende een paar boeken van Laura Starink over Rusland, waar zij correspondent is geweest. In Duitse wortels vertelt zij de familiegeschiedenis van haar moederskant. Haar moeder was afkomstig uit Silezië. Een gebied waar altijd veel Tsjechen, Polen en Duitsers door elkaar woonden. Na 1933 werd de streek verduitst en genazificeerd. 12 jaar later werden de meeste Duitsers door de Russen over de grens gezet.

Adam Zamoyski – De slag om Warschau

Zamyski heeft een kort en krachtig boek geschreven over deze vergeten oorlog tussen Polen en Sovjet-Rusland in 1920. Europa had net een oorlog achter de rug. De Poolse staat stond na meer dan 100 jaar weer op de kaart onder leiding van Jozef Pilsudski. In Rusland vochten de witten en de roden drie jaar na de revolutie nog altijd een felle strijd uit.