The wonder and complexity of the 1904 World’s fair

De wereldtentoonstelling in 1904 in St. Louis, officieel The Louisiana Purchase Exposition, was een der grootste Expo’s qua oppervlakte. Het aantal bezoekers dat de fair in een half jaar tijd trok is even imposant, twintig miljoen. De tentoonstelling staat ook bekend vanwege de Olympische Spelen die er tegelijkertijd plaatsvonden. Bovendien werden er rond de 2.000 mensen tentoongesteld, voornamelijk uit de Filipijnen, een land dat niet lang ervoor door de Amerikanen op de Spanjaarden was veroverd. Dit boek is uitgegeven door de The Missouri Historical Society Press en bevat naast veel fotomateriaal een aantal essays over de tentoonstelling waarbij de focus ligt op groepen mensen die op verschillende manieren gediscrimineerd en uitgesloten werden van de fair, zoals Chinezen en African Americans.

Astrid Böger – Envisioning the nation

Astrid Böger is hoogleraar Amerikanistiek in Hamburg. In deze studie uit 2010 onderzoekt zij vijf Amerikaanse wereldtentoonstellingen in de periode 1853-1915. Het gaat haar om de vraag welke rol zij speelden in het vooruitgangsdenken en het nationalisme in de Verenigde Staten. Naast architectuur, nieuwe uitvindingen, beeldende kunst en de impact die deze world’s fairs hadden op de bezoekers, behandelt zij per tentoonstelling hoe erover geschreven werd, zowel journalistiek als in fictie. Daarnaast laat zij zien hoe men in de afgelopen decennia anders is gaan kijken naar het fenomeen wereldtentoonstelling.

Human Zoos, science and spectacle in the age of colonial empires

 

In het boek Human Zoos komen twee onderwerpen samen waar ik al een jarenlange belangstelling voor heb: wereldtentoonstellingen en wat men vroeger freaks en tegenwoordig wondermensen noemt. De focus van de forse bundel wetenschappelijke artikelen is het tentoonstellen van mensen, met name uit de voormalige koloniën. Het tijdvak loopt van begin negentiende eeuw tot aan de Tweede Wereldoorlog. De onderwerpen zijn heel divers: over de stand van de biologische kennis, ideeën over rassen, het ontstaan van dierentuinen, circussen en massa-amusement, over etnografische musea, Coney Island, de eerste Olympische Spelen en showmannen als P.T. Barnum, Buffalo Bill en The Great Farini. Er staan ook stukken in die specifiek gaan over één tentoonstelling of over het tentoonstellen van mensen in één land: Frankrijk, België en Italië, maar ook Japan. De bundel met maar liefst 31 artikelen is uit 2008 en is een uitgebreide versie van een eerdere publicatie uit 2002.

Margaret Creighton – The electrifying fall of rainbow city

 

Als verzamelaar van boeken en souvenirs over wereldtentoonstellingen wil ik graag van iedere tentoonstelling iets uit de tijd dat deze plaatsvond hebben: een originele gids, een gedenkboek of een set ansichtkaarten. Zo heb ik bijvoorbeeld gidsen en meer van Lisboa Expo'98, Montreal Expo '67, Brussel Expo ’58 en zelfs van Chicago 1893. Van de kleinere Amerikaanse tentoonstellingen - of World’s fairs zoals ze in Amerika heten - van rond 1900 is het lastiger om origineel materiaal te pakken te krijgen. Gelukkig verschijnen er wel studies over deze fairs. The electrifying fall of rainbow city uit 2016 gaat over de wereldtentoonstelling in Buffalo in 1901. Creighton is een Amerikaans historica die veel schrijft over de Amerikaanse Burgeroorlog en andere onderwerpen uit de negentiende eeuw.

Jutta Pemsel – Die Wiener Weltausstellung von 1873

Al jarenlang verzamel ik boeken over wereldtentoonstellingen. En zoals iedere verzameling kent ook deze de randgebieden: uiteraard zijn ansichtkaarten, posters, munten, plattegronden, folders, asbakken, mascottes die ten tijde van een wereldtentoonstelling (of expo) werden uitgegeven onderdeel van de verzameling. Bij T-shirts begin ik te twijfelen, maar een lp met muziek speciaal gecomponeerd voor de Expo ’58, dat is dan weer wel leuk. Zelf bezocht ik drie expo’s: Hannover 2000, Zaragoza 2008 en Milaan 2015.

Pascal Verbeken – Brutopia

Mocht je binnenkort Brussel bezoeken dan is Brutopia een uitstekend boek om mee te nemen. Het is geen reisgids. Pascal Verbeken behandelt in tien hoofdstukken evenveel onderwerpen of personen en koppelt deze telkens aan een gemeente. Brussel is namelijk geen stad, maar een hoofdstedelijk gewest. Het telt negentien gemeenten. Het is wel de hoofdstad van België en van Europa. Deze tegenstelling tussen lokaal en internationaal is een rode draad door de essays in deze bundel. Een andere is de tegenstelling idealen en realiteit. 

James Mauro – Twilight at the world of tomorrow

In de Twilight at the world of tomorrow worden drie verhalen verteld: het verhaal van de New York World’s Fair in 1939/1940, het verhaal over twee politieagenten van de anti-terreur eenheid die de aanslag op 4 juli 1940 op diezelfde tentoonstelling niet overleefden en het verhaal van Albert Einstein, gevlucht voor het Duitse regime.

Jonathan Coe – Expo 58

Jonathan Coe is een Engelse schrijver van vooral satirische romans. Een stuk of wat boeken van hem zijn vertaald in het Nederlands. Ik las Expo ’58 vanwege mijn interesse in wereldtentoonstellingen.

Ives Maes – The future of yesterday

Tussen 2008 en 2012 reisde de Belgische kunstenaar Ives Maes langs vele plekken in de wereld waar ooit een wereldtentoonstelling heeft plaatsgevonden. Hij fotografeerde de overblijfselen. Soms is er nog wat van de glorie te zien, zoals in Barcelona. De tentoonstelling uit 1929 heeft o.a. het prachtige Duitse paviljoen van Mies van der Rohe nagelaten.

Paul Greenhalgh - Ephemeral Vistas

Dit boek zocht ik al jaren. Het was wel te krijgen, maar de ingebonden versie kost al gauw € 500. De paperback heb ik nu voor een schappelijk prijsje kunnen bemachtigen bij een boekwinkel uit Glasgow. Ephemeral Vistas is een van de overzichtswerken over het onderwerp wereldtentoonstellingen (of expo’s). Greenhalgh behandelt de tentoonstellingen vanaf de eerste Great Exhibition in 1851 in Londen tot aan de New York’s World Fair in 1939. Greenhalgh gaat niet chronologisch te werk, maar gaat per hoofdstuk in op een onderwerp als imperialisme, nationalisme, vrouwen of beeldende kunst. Hij maakt per onderwerp een vergelijking tussen Frankrijk, Groot-Brittannië en de VS.

Eddy Posthuma de Boer – Kijkend naar Holland 1969

De foto’s in dit prachtboek werden in 1970 tentoon gesteld in het Nederlands Paviljoen op de Expo in Osaka. Honderdduizenden Japanners zagen deze honderd foto’s die een beeld moesten geven van de Nederlandse samenleving. Daarna zijn de foto’s niet meer te zien geweest tot het verschijnen van dit boek in 2011. De korte inleiding is van Remco Campert, de soms melige commentaren zijn van Jan Mulder.

John F. Kasson – Amusing the million

Dit boek met prachtige foto voorop gaat over de opkomst en ondergang van Coney Island. In andere boeken wordt ernaar verwezen als een standaardwerk. In zijn helderheid en beknoptheid is het een prima inleiding. John Kasson ziet het amusementspark Coney Island als een laboratorium voor massacultuur. 

Robert W. Rydell en Rob Kroes – Buffalo Bill in Bologna

Robert Rydell heeft al meerder boeken over World’s Fairs in Amerika geschreven. In dit boek trekt hij het onderwerp breder: hoe is massacultuur in de Verenigde Staten ontstaan en heeft het zich over de wereld verspreid? Het bieden van ‘Brood en spelen’ is van alle tijden, maar in Amerika aan het eind van de negentiende eeuw kreeg het een andere dimensie.

Michael Tongue – 3D Expo 1862

In dit prachtboek komen twee interesses van mij samen: stereofotografie en wereldtentoonstellingen. In 1862 werd de tweede Londense expo gehouden op de plek waar nu het Natural History Museum staat. 6,2 miljoen mensen bezochten de tentoonstelling. Dit was de tijd dat foto’s beschikbaar kwamen voor het grote publiek. Deze tentoonstelling is het eerste binnenevenement dat uitgebreid op foto is vastgelegd, en dan nog wel in stereofotografie. Een heel team fotografen, in die tijd operators genoemd, kwam daar aan te pas. Een donkere kamer binnen handbereik was noodzakelijk om de geschoten foto’s direct af te kunnen drukken.  

Trevor May – Great exhibitions

Over de Great Exhibition in Londen van 1851 is heel veel geschreven. Het was de eerste wereldtentoonstelling ooit. Dit boekje gaat ook over die andere grote tentoonstellingen die in Londen hebben plaatsgevonden, zoals de Franco-British exhibition van 1908, het Festival of Britain in 1951 en de Millennium-tentoonstelling in 2000. Deze tentoonstellingen moesten vooral de grootsheid van het Britse rijk tonen.  

Expotopia. De Belgische expo’s

In de biografie van Elsschot werd deze uitgave genoemd: verdomd, ik had hem nog niet; nu dus wel. Het is een uitgave van het filmarchief in België. De tekst over een aantal van de wereldtentoonstellingen in Antwerpen, Brussel, Luik en Gent is zwak, een paar foto’s zijn aardig, maar het draait vooral om het bewegende beeld op de dvd. De beelden uit 1910, 1913, 1930 zijn goed, maar het meeste materiaal is er natuurlijk uit 1958. Leuk is de compilatie van reclamefilmpjes uit 1935 en uit 1958. In 1935 werd Pierre Boeuf bier nog door kinderen aangeprezen als uitermate gezond: “ik drink het elke dag” zegt een achtjarig kind. 1958 is helemaal geweldig: resten van deze sfeer herkende ik vanuit mijn eigen jeugd. Schitterend is Fablon plakvinyl. Op internet zag ik dat er hardcore verzamelaars zijn van dit spul. Zou Fablon ooit weer een rage kunnen worden? De tomado-rekjes worden ook weer verkocht.

Diane Hennebert - Expo 58

Het zoveelste boek(je) dat werd uitgebracht bij de herdenking van vijftig jaar Expo ’58. Doorgelezen en geen nieuws  tegengekomen; zelfs de meeste foto’s waren bekend. Uit een soort volledigheidsdwang wordt wel van elk gebouw de architect nadrukkelijk genoemd; de namen waarschijnlijk overgeschreven uit andere, betere boeken over het onderwerp. Waarom wordt zo’n boekje eigenlijk uitgebracht? Als relatiegeschenk?  Voor een verzamelaar doet dit er allemaal weinig toe; je moet het hebben! Het enige opmerkelijke is een aantal ouderwetse en/of ongebruikelijke woorden, waarvan de leukste: “de fantasmagorische sfeer”.