Jeroen Brouwers – Client E. Busken

Cliënt E. Busken is misschien Brouwers’ laatste roman. Hij is inmiddels 79 jaar en behoorlijk broos. Het is een van zijn betere boeken. De wereld van hoofdpersoon Busken is klein. Hij woont in een verzorgingshuis, zit in een rolstoel en heeft niet meer de controle over zijn lijf. Hij weigert te praten, maar zijn gedachten razen voort. Deze onophoudelijke gedachtestroom vormt de inhoud van dit boek, dat zich afspeelt op één dag.

Jeroen Brouwers – Het Hout

Het Hout is de langverwachte roman van Brouwers over misbruik in de rooms-katholieke kerk. Het boek zou gebaseerd zijn op eigen ervaringen in een jongenspensionaat. In andere boeken heeft Brouwers verwezen naar deze periode in zijn leven en er omzichtig over geschreven. Het Hout is een ander soort boek geworden. De hoofdpersoon Bonaventura heeft niets van Brouwers’ personages in andere boeken en staat veraf van zijn eigen leven. De tijd waarin het verhaal zich afspeelt is de jaren vijftig van de vorige eeuw. De plek is een klooster annex jongenspensionaat nabij de Duitse grens.

Jeroen Brouwers en Gerrit Komrij - Correspondentie

Van de correspondentie van twee groten uit de Nederlandse literatuur verwacht je natuurlijk veel. Het kan dan alleen maar tegenvallen. Brouwers en Komrij hebben een paar jaar gecorrespondeerd, tussen 1980 en 1986. Veel brieven heeft dit niet opgeleverd. Deze heruitgave van negenhonderd exemplaren bevat slechts zeventig pagina’s.

Jeroen Brouwers – De schemerlamp van Helene Swarth

Jarenlang verdiepte Jeroen Brouwers zich in het leven en werk van Hélène Swarth. Dit leidde in 1985 tot een biografie. Niet lang daarna publiceerde Brouwers dit essay in boekvorm met de prachtige ondertitel ‘Hoe beroemd zij was en in de schemer verdween.’

Jeroen Brouwers – Helene Swarth. Haar huwelijk met Frits Lapidoth 1894-1910

Naast het schrijven van prachtige romans bestudeert Jeroen Brouwers intensief de Nederlandse letteren. Dit heeft in 1985 geleid tot deze biografie van een van onze grootste dichteressen, Hélène Swarth.

Jeroen Brouwers – Onnoemelijk geluk

Op het Utrechtse station, op weg naar Rhenen, kocht ik woensdag voor slechts € 1,50 dit boekje met twee verhalen van Jeroen Brouwers. Genoeg voor een half uur treinleesplezier. De verhalen waren al eerder gepubliceerd, ik had het gemist.

Jeroen Brouwers – De laatste deur

‘De laatste deur’ stond al jaren bij mij in de kast. De hoogste tijd om deze uitgebreide, meer dan 500 pagina’s tellende studie over Nederlandse auteurs en zelfmoord te lezen.  Volgens Ronald zijn nogal wat verhalen in dit boek weerlegd; anders gezegd Brouwers sloeg de plank hier en daar mis. Dat maakt voor mij niets uit: veel verhalen zijn te mooi om niet waar te zijn, want schrijven kan hij wel.

Jeroen Brouwers – Datumloze dagen

Datumloze dagen is een door en door Brouwers boek. Alles zit erin: de ouwe chagrijn die terugkijkt op zijn leven, een verhaal in fragmenten dat toch als één geheel leest, de mensenhaat, het typische taalgebruik (archaïsch doch soepel & fris) en dé twee thema’s van alle grote literatuur (en van alle kunst): liefde en dood.

Jeroen Brouwers – Het aardigste volk ter wereld, W.F. Hermans in Brussel

Lezen doet meer lezen. Door het lezen van Het grote Willem Frederik Hermans boek, kwam ik erachter dat Jeroen Brouwers ooit een boekje aan Hermans heeft gewijd, meteen besteld natuurlijk. Na al die Hermans-kenners die hem eigenlijk verachten is dit een ware opluchting. Brouwers schrijft kundig en behandelt chronologisch Hermans betrokkenheid bij Brussel, de stad waar hij de laatste jaren van zijn leven heeft gewoond. 

Jeroen Brouwers - Kroniek van een karakter 2

De  stapel aangebroken boeken heb ik laten liggen om deel 2 van deze Kroniek meteen achter deel 1 aan te lezen. Het is meer van hetzelfde, maar meer goeds van hetzelfde is prima. In dit deel lees je hoe hij hard werkt zijn hoofdwerk De Zondvloed en hoe hij worstelt met zijn studie over Helene Swarth. De angst voor reacties op zijn werk blijft groot. Sowieso durft Brouwers zich nergens te vertonen. Hij trekt zich meer en meer terug in zijn eigen wereld. Hij gaat bijna onderdoor aan een grote verbouwing van huis. Om de werklui de indruk te geven dat hij ook werkt typt hij soms zinloos een vel vol, zodat zij horen dat hij ook bezig is.

Jeroen Brouwers – Kroniek van een karakter. Deel 1 1976-1981 de Achterhoek

Jeroen Brouwers geeft regelmatig aan niet van dagboeken en brievenboeken te houden: te veel losstaand gebabbel. Hij kwam eind jaren tachtig wel zelf met twee flinke brievenboeken, waarvan dit deel 1 is. Het zijn geen gewone brievenboeken, geen kopietjes van verstuurde brieven, maar een zorgvuldig geselecteerde, soms bij elkaar gevoegde of herschreven serie ‘brieven’ die een beeld geven van zijn leven. Goed gestileerd dus.

Jeroen Brouwers – Zomervlucht

Alweer een boek van Jeroen Brouwers? Waarom niet. Deze roman is van twintig jaar geleden en draait om de ongeveer vijftig-jarige componist Reinier Saltsman. Al enige tijd leeft hij afgezonderd op het platteland. Hij kijkt terug op zijn (in zijn eigen ogen) mislukte leven. Van een oude vriend krijgt hij een uitnodiging om een lezing te geven in New York, waar hij in de ban raakt van een jonge pianiste. Een vaker vertelt verhaal dus. Dit boek bevat de bekende Brouwers’ ingrediënten: een getergde hoofdpersoon, terugkerende thema’s ( eerste liefdes, zijn ouders, een foto) waar steeds weer wat informatie aan wordt toegevoegd en vooral het verspringen in de tijd; verschillende hedens en verledens lopen voortdurend door elkaar heen. De hoofdfiguur Saltsman blijft de hele roman in de war, is zijn tijdsbesef kwijt en ziet de zinloosheid van zijn huwelijk in maar zegt dit niet hardop tegen zijn vrouw. Een vervelende vent is het. Dit is niet de beste roman van Brouwers.

Jeroen Brouwers – Het tuurtouw

Dit dunne boekje, alweer een hebbeding, kocht ik ook op de Dordtse boekenmarkt. Het is een herinnering van Brouwers bij de dood van Van Oorschot. Natuurlijk staat het vol sterke verhalen en prachtige zinnen: 'uit de bodemloze fles vol mooie verhalen'. Van Oorschot was nogal een persoonlijkheid, in de jaren zestig de belangrijkste uitgever in Nederland. Bij hem was de grens tussen een tikje overdrijven en leugen moeilijk te trekken. Dat leverde hem de nodige ruzies op die tot op het bot werden uitgevochten; beroemd is zijn vete met Hermans. Met Brouwers lag hij weleens in de clinch, maar hun vriendschap bleef overeind ondanks de nachtelijke telefonades van Van Oorschot. Eenmaal vroeg hij tijdens het gesprek wat Brouwers aan het doen was. Op zijn antwoord dat hij lag te slapen, reageert hij verbaasd want het is half 3… ’s nachts dus:  'ik dacht ook al, sprak hij verstrooid, het is zo stil'. 

Jeroen Brouwers – Bezonken rood

Een van de bekendste boeken van Brouwers. Ik kende het slechts van titel. Centraal in dit boek staat zijn moeder; en vooral de ervaringen in het Jappenkamp waar hij als kleine jongen samen met zijn moeder zat opgesloten. Voorgelezen klinkt het nog tragische dan wanneer je het zelf leest. Toen Brouwers dit boek voorlas was zijn stem iets minder getergd dan hij nu is, maar je hoort dan hij zijn best moet doen om normaal te praten en niet te schreeuwen, hoesten of hijgen.

Jeroen Brouwers – Mijn Vlaamse jaren

De echte liefhebber van Jeroen Brouwers heeft dit boek al eeuwen terug gelezen. Ik lees Brouwers pas sinds enkele jaren. Hij blijft fascineren, maar ik moet er niet teveel van ineens binnen krijgen. Dezelfde onderwerpen komen in veel van zijn boeken terug: eenzaamheid, zelfmoord, zijn Indonesische jeugd, kindertehuizen, wreedheden en een nogal individuele en springerige beleving van tijd. Geheime kamers  vond ik prachtig, Zonsopgangen boven zee veel minder, zeurderig eigenlijk. Dit even voor de kenners van zijn werk.