Auke van der Woud - De steden, de mensen

 

Auke van der Woud is een historicus die in zijn studies grondig te werk gaat en tegelijkertijd leesbaar zijn resultaten weet te presenteren. Hij schreef een serie boeken over het ontstaan van Nederlandse staat, waarbij zijn focus ligt op de negentiende en begin twintigste eeuw. Eerder las ik De Nieuwe Mens waarin hij het ontstaan van een nieuwe cultuur in de decennia rond 1900 beschrijft, met als leidende begrippen massaconsumptie, -productie, en -communicatie. De steden, de mensen uit 2024 gaat in de tijd vooraf aan deze nieuwe cultuur. Hij beschrijft de periode 1850-1900 en richt zich in het boek vooral op de economie, technologie, bestuur en staatskunde en niet op kunst, cultuur en amusement.

 

Siebe Thissen – Leve Rotterdam

De Rotterdamse Siebe Thissen is historicus en filosoof. Eerder las ik zijn prachtige boek De jongen die van De Hef dook, over Lou Vlasblom, die op 14 januari 1933 vanaf een hoogte van 67 meter van de Hef dook. Onlangs verscheen bij de jonge Rotterdamse uitgeverij Studio Rashkov Leve Rotterdam, De tragische geschiedenis van Jacob de Vletter. Net als in De jongen die van De Hef dook is zijn verhaal over het ‘De Vletter oproer.’ niet alleen een feitelijk verslag van wat er gebeurde in 1868, maar probeert hij deze relatief kleine geschiedenis te duiden en beschrijft hij de verhalen eromheen, de mythevorming. In beide boeken heeft Thissen soms de neiging de context te veel op de voorgrond te zetten.

Kassia St Clair - Van Peking naar Parijs

 

De Britse cultuurhistorica Kassia St Clair schreef eerder over de rol van textiel in de geschiedenis en over het geheime leven van kleuren. Van Peking naar Parijs (vertaald door Annemie de Vries) lijkt een minder breed opgezette cultuurgeschiedenis - in het boek staat één autorace centraal – maar zij verbindt er vele onderwerpen aan en weet zo een treffend beeld te schetsen van de stand van de techniek in de Westerse wereld aan het begin van de twintigste eeuw.

Sandra Langereis - Machineman

 

Eise Eisinga (1744-1828) is een naam die ik kende van het planetarium in Franeker, maar dat was meteen ook alles wat ik van hem wist. Net toen ik van plan was het planetarium eens te bezoeken verscheen deze biografie van Sandra Langereis. Eerder schreef zij een biografie over Erasmus, waarmee zij de Libris Geschiedenis Prijs won. Machineman is meer dan een biografie. Langereis geeft in heldere taal een beeld van de tijd waarin Eisinga leefde; geen makkelijke opgave, want de complexe politieke situatie voor, tijdens en na de Franse tijd, is niet eenduidig en zo simpel te ontrafelen. Eisinga maakte de Bataafse revolutie mee, moest Friesland ontvluchten en was naast ambachtsman en bouwer van een uniek planetarium, politiek actief.

Jaco Berveling – Wereldwandelen!

Jaco Berveling is een Rotterdamse historicus en wetenschapsjournalist met een oog voor bijzondere onderwerpen: hij schreef eerder boeken over verzamelen, schedelmeten en wondermensen. In zijn nieuwste boek onderzoekt hij de vergeten geschiedenis van wereldwandelaars. Deze rage speelde vooral in de jaren 1905 tot 1935. Berveling noemt het een globetrottermanie. In het boek bespreekt hij een stoet aan Nederlanders die om diverse redenen besloten om op pad te gaan, te voet of op de fiets, met het voornemen de wereld rond te reizen. De auteur beperkt zich niet tot het vertellen van vele sterke en soms ongelofelijke verhalen, hij benadert het fenomeen ook wetenschappelijk: hij zoekt naar verklaringen, analyseert hun motieven en schetst de maatschappelijke achtergronden van het verschijnsel. Deze combinatie maakt het boek zeer leesbaar en boeiend.

Trix van Bennekom – Halte Hausdorff

 

Bij de Rotterdamse uitgeverij Studio Rashkov verscheen onlangs deze biografie over de Joodse huisarts David Hausdorff (1901-1990). De journaliste Trix van Bennekom verdiepte zich jarenlang in het leven van een man die veel heeft betekend voor de stad. Voor de oorlog startte hij zijn praktijk aan de West-Kruiskade en hij zag decennialang hoe de stad veranderde. In de oorlog probeerde hij zoveel mogelijk Joden te helpen tot hij in augustus 1943 zelf moest onderduiken. Na de oorlog bleef Hausdorff huisarts en zette hij zich in voor de wederopbouw van de Joodse gemeenschap. De biografie gaat niet alleen over het leven van Hausdorff, maar ook over de Joodse geschiedenis in Rotterdam én in Nederland. De titel verwijst naar de tramhalte aan de West-Kruiskade, die in de volksmond werd gekoppeld aan de praktijk van de huisarts.

 

Hein de Haas – Hoe migratie echt werkt

 

Migratie is een onderwerp dat constant in de politieke belangstelling staat en voor veel verdeeldheid zorgt. Opmerkelijk is dat er in het maatschappelijk debat zo weinig met kennis van zaken over gesproken wordt. Feiten en cijfers spelen nauwelijks een rol, emotie des te meer. Hein de Haas doet al dertig jaar onderzoek naar migratie en schreef dit kloeke boek erover om politici en geïnteresseerden een beter beeld te geven van wat er werkelijk aan de hand is. Ik hoop dat politici er hun voordeel mee doen. De Haas probeert afstand te houden van politieke stellingnames, wat soms lastig is. 

 

Arnon Grunberg – De vluchteling, de grenswacht en de rijke jood

 

Het is lang geleden dat ik iets las van de grootste schrijver van Nederland. Arnon Grunberg beheerst alle literaire genres. De vluchteling, de grenswacht en de rijke jood uit 2023 is een geslaagd boek over een actueel onderwerp, waarbij je op iedere pagina de stijl van Grunberg herkent. Hij schreef eerder reportages en ging hiervoor veelvuldig onder de mensen, maar in dit boek heeft hij verschillende reportages tot een eenheid gemaakt, die meer is dan goede journalistiek.

 

Matthew Desmond - Poverty, by America

 

Amerika is een van de rijkste landen ter wereld. Toch leeft, in vergelijking met andere Westerse landen zoals Nederland, een veel groter deel van de bevolking in armoede. De Amerikaanse socioloog Matthew Desmond vraagt zich in dit boek af hoe dit komt. Hij onderzoekt al langer het armoedevraagstuk. Met eerdere boeken won hij onder meer de Pulitzer Prize. Zelf groeide Desmond op in relevatie armoede.

 

Mathijs Deen – Over oude wegen

 

De laatste tijd heb ik een aantal boeken van Mathijs Deen gelezen en geluisterd. Hij schrijft romans, thrillers en non-fictie. In het laatste genre heeft hij een unieke aanpak. Hij neemt een breed thema, verbindt geschiedenis met geografie en presenteert het resultaat als een serie spannende verhalen. Over oude wegen is een ruim opgezet boek waar het verbindende element reizen over Europese wegen is. In een reeks historische verhalen, te beginnen ver voor onze jaartelling, licht hij mensen uit die om verschillende redenen door Europa trokken.

 

Erik Brouwer - Leen Sanders, de bokser die levens redde in Auschwitz

 

Ik kende het verhaal van Leen Sanders nauwelijks. De Rotterdamse bokser was voor de Tweede Wereldoorlog Nederlands bokskampioen in verschillende klassen. Als Joodse bokser die ook in Duitsland uitkwam zag hij vroeg het gevaar van de nazi’s in. Anders dan Bep van Klaveren, die andere grote Rotterdamse bokser, bleef hij in Nederland wonen. Het bombardement op Rotterdam verwoestte zijn huis. Leen Sanders ging in het verzet, maar moest op een gegeven met zijn gezin onderduiken. Zij werden in 1942 verraden en naar Westerbork gebracht; hiervandaan werd het gezin enige tijd later naar Auschwitz gedeporteerd. Zijn vrouw en twee kinderen werden vermoord, maar hij overleefde Auschwitz omdat hij door een ss’er als bokskampioen werd herkend. Hij kreeg het relatief goed en kon veel mensen in het kamp helpen. Het verhaal dat Erik Brouwer in zijn boek vertelt is echt ongelofelijk en verdient meer bekendheid.

 

Raoul de Jong – Boto Banja

In 2020 schreef Raoul de Jong het veelzijdige Jaguarman. Het boek is zowel reisverhaal, geschiedenisles als een persoonlijke zoektocht. Geen wonder dat boekhandelaren niet altijd wisten op welke plank zij het boek moesten plaatsen. Het onderwerp van het boek was Suriname en een van zijn doelen was verborgen verhalen van onderdrukte culturen zichtbaar te maken. Ditzelfde doet hij in het Boekenweekessay Boto Banja. Het onderwerp is breder, het hele Caribische gebied en de vele afstammelingen van tot slaaf gemaakte Afrikanen. Helaas had hij amper zestig pagina’s tot zijn beschikking om dit verhaal te vertellen.

 

Bas Jongenelen – De duivel in de Nederlandse literatuur

De duivel in de Nederlandse literatuur is een omvangrijk onderwerp. Bas Jongenelen geeft in zijn inleiding aan hoe hij dit afbakent. Ten eerste wil hij zich beperken tot oorspronkelijk Nederlandstalige werk. Ten tweede zegt hij uitsluitend teksten te bespreken waarin de duivel als literair personage optreedt, niet als concept of als symbool van het kwaad. Hij houdt zich vervolgens niet aan beide voornemens. Dat is niet erg, maar zijn studie wordt daarmee wel wat wijdlopig, vooral omdat hij ook geen trends benoemt of een overkoepelende theorie heeft. Hij behandelt de duivel in de Nederlandse literatuur thematisch.

 

Mathijs Deen – De grenzeloze rivier

De grenzeloze rivier uit 2021 is het derde boek van Mathijs Deen dat ik in korte tijd lees. En net als de andere twee boeken heb ik dit boek deels geluisterd. Deen leest het zelf voor en zijn stem is zeer aangenaam om naar te luisteren. De opzet van het boek is vergelijkbaar met De Wadden. Het stroomgebied van de Rijn is het onderwerp. Hij duikt in historisch belangrijke gebeurtenissen, gebruikt fictie, stelt zichzelf filosofische vragen en verdiept zich in de geologie en de fauna van het gebied. 

 

Mathijs Deen – De Wadden

 

Het Waddengebied speelt vaak een rol in de romans van Matthijs Deen, zoals in de spannende roman De Hollander, die ik pas las. De Wadden uit 2013 is een brede geschiedenis van het gebied en heeft als heldere ondertitel een geschiedenis. Deen begint in de ijstijd en eindigt bij het hedendaags toerisme op de eilanden. Zijn boek gaat niet alleen over de menselijke geschiedenis maar ook over geologie en biologie. 

 

Timothy Snyder – On tyranny

Timothy Snyder is hoogleraar geschiedenis op Yale University. Hij schrijft vooral over recente Oost-Europese geschiedenis en over de Holocaust. Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin uit 2010 is een van zijn bekendste boeken. On tyranny is uit 2017 en is een dun boek, eerder een pamflet. Hij combineert zijn kennis over twintigste-eeuwse dictaturen met een analyse van de huidige tijd. Het boekje is een succes. Er is zelfs een grapic novel van verschenen. Door de oorlog in Oekraïne is wat er in staat niet achterhaald, wel staan er wat te veel open deuren in.

 

David Graeber and David Wengrow – The dawn of everything

Er verschijnen de laatste jaren nogal wat geschiedenisboeken die een breed perspectief bieden. Dergelijke boeken hebben woorden als wereldgeschiedenis in de titel. Ik zag dat er onlangs ook een Wereldgeschiedenis voor Dummies is verschenen. The dawn of everything heeft als ondertitel A new history of humanity. De auteurs hebben de lat hoog gelegd. Het boek verscheen in oktober 2021. Zij werkten er tien jaar aan. Een van de auteurs, David Graeber, overleed drie weken nadat het manuscript af was. 

Gary Cross - A social history of Leisure since 1600

Vrije tijd is het tegendeel van werk. Het belang van het tweede lijkt vanzelfsprekend, zonder werk geen inkomen. Onder historici, vooral linkse historici, was het onderwerp werk lange tijd erg populair: de arbeider en de arbeidersbeweging als onderzoeksobject, als tegenhanger van de geschiedenis van staatslieden, generaals en andere ‘grote mannen’. Gary Cross schreef met dit boek (uit 1990) een brede geschiedenis van de vrije tijd. Een onderwerp dat lange tijd werd veronachtzaamd onder zijn vakgenoten.

Jonathan Drori – Een reis om de wereld in 80 planten

Eerder las ik van Jonathan Drori het schitterende boek Een reis om de wereld in 80 bomen. Dit recent verschenen plantenboek heeft eenzelfde opzet als het bomenboek. In tachtig hoofstukjes vertelt Drori in het kort de geschiedenis van evenveel planten, met name hoe mensen vanaf duizenden jaren terug deze planten hebben gebruikt. Hij houdt ervan om allerlei opmerkelijke eigenschappen van deze planten naar voren te halen. De illustraties van Lucielle Clerc zijn even mooi als in het bomenboek.

A.L. Snijders / Erik Harteveld – Koude oorlog aan de IJssel

Toen ik dit boek aanschafte wist ik niet wat ik kon verwachten. Het onderwerp is de IJssellinie. Ik kocht het boek vanwege de bijdrage van A.L. Snijders. Het is een merkwaardig boek. Het is een liefdesgeschiedenis in brieven, een spannend verhaal uit de koude oorlog, een historisch document en een verzameling zkv’s, zeer korte verhalen die zich afspelen op of rond de IJssel en verband houden met de linie. Erik Harteveld is muzikant, dichter, acteur, wat niet eigenlijk? Hij is ook Ruslandkenner.