De dokter en het lichte meisje veroorzaakte een kleine rel toen het boek in 1951 uitkwam. De critici waren over het algemeen positief, maar het grove taalgebruik werd ook veroordeeld. De katholieke kerk raadde het lezen van de roman sterk af en er werden zelfs Kamervragen over gesteld. Het schandelijke boek werd er niet minder om gelezen. Het eerste jaar werden er 14.000 exemplaren van verkocht. De roman draait om de verhouding tussen een jonge huisarts en een prostituee. Nergens in de roman gebruikt Vestdijk de term ‘lichte meisje’, het woord ‘hoer’ komt daarentegen wel vaak voorbij, maar ik denk dat zelfs voor Vestdijk de titel ‘De dokter en het hoertje’ wat te ver ging, of zijn uitgever zag dit niet zitten.
De Britse cultuurhistorica Kassia St Clair schreef eerder over de rol van textiel in de geschiedenis en over het geheime leven van kleuren. Van Peking naar Parijs (vertaald door Annemie de Vries) lijkt een minder breed opgezette cultuurgeschiedenis - in het boek staat één autorace centraal – maar zij verbindt er vele onderwerpen aan en weet zo een treffend beeld te schetsen van de stand van de techniek in de Westerse wereld aan het begin van de twintigste eeuw.
De Deense Tove Ditlevsen (1917-1976) is een veelgelezen auteur in haar eigen land. Vanaf 2020 werd haar werk in het Nederlands vertaald door Lammie Post-Oostenbrink. Ditlevsen is hier vooral bekend geworden door haar autobiografische trilogie (1967-1971), waarvan Kindertijd het eerste deel is. Tove groeide op in Vesterbro, toen een armoedige wijk in Kopenhagen; nu is het een gewilde plek om te wonen. Haar vader was een werkeloze arbeider die zich actief bleef inzetten voor de vakbond; haar moeder deed weinig meer dan wat rondhangen en het leven van haar huisgenoten vergallen.
De afgelopen tijd las ik vooral romans van Vestdijk uit zijn latere periode, zoals Vijf vadem diep, Het verboden bacchanaal en De huisbewaarder. Steeds viel mij op hoe immoreel de meeste personages zijn. Er komt bijna geen aardig mens voor in deze romans. Ook is Vestdijk geneigd om zijn personages bizarre, soms onbegrijpelijke dingen te laten doen. Anders is dat in een eerdere roman, De koperen tuin, uit 1950. Rond dezelfde tijd schreef hij andere klassiekers als Pastorale 1943, De redding van Fré Bolderhey en De dokter en het lichte meisje. De koperen tuin wordt terecht gezien als een van de hoogtepunten uit zijn oeuvre. Het boek is een liefdesroman, een muziekroman en een schets van een kleinburgerlijk provinciaal milieu. De hoofdpersoon Nol Rieske, een opgroeiende jongeman, is vooral tragisch. Zijn gedrag is soms extreem, maar wat hij doet is nog wel begrijpelijk en al te menselijk.
Het verboden bacchanaal uit 1969 is de op een na laatste roman die Vestdijk tijdens zijn leven publiceerde. Het verhaal bestrijkt één dag en speelt grotendeels in het huis van het echtpaar Mary en Frits van der Laan. De man heeft een jubileum te vieren en heeft voor vandaag een stel vrienden uitgenodigd. Het blijken stuk voor stuk vreselijke types en eigenlijk komt er in het hele boek geen enkel aardig mens voor. Dat is een bekend verschijnsel in de romans van Vestdijk. Andere terugkerende thema’s zijn het bespieden en afluisteren van elkaar, het inwonende dienstmeisje dat beledigd en seksueel geïntimideerd wordt en het gegeven dat veel personages hun duistere kanten voor elkaar verbergen, maar hier niet geheel in slagen. Het verbodene is dat de samenkomsten van de vriendenclub geregeld eindigen in orgieën, maar bij dit jubileum mag het niet uit de hand lopen. De kinderen worden al wat ouder en moeten onwetend blijven over wat hun ouders uitspoken en ook de minnaar van Mary, een mislukte schilder, mag hier geen kennis van hebben.
Met het verschijnen van Pleun in 2010 is de angst van de Pleun uit het boek bewaarheid geworden. In het boek smeekt de vrouw van Detlev haar man bijna om te beloven niets over hem te publiceren. Hij antwoordt haar: “Ik ben niet van plan iets te publiceren. Verder kan ik niet gaan. Ik ga geen garanties geven. Als ik zoiets zou beloven moet ik in mijn dagboek rekening houden met de consequenties van mijn schrijven. En als ik dat zou doen, dan is het geen dagboek meer. In een dagboek gelden geen grenzen. Daarin schrijf je zonder reserves.” Pleun is als een dagboek opgezet, maar het is waarschijnlijk niet letterlijk zijn dagboek over de periode 2004-2006, de drie jaar dat hij en zijn vrouw Annelotte in Nieuw-Zeeland woonden. Alhoewel in het boek vermeld staat dat het een roman is, is het autobiografische karakter onmiskenbaar.
In 1941 kwamen de ouders van Otto de Kat (pseudoniem voor Jan Geurt Gaarlandt) in Rotterdam wonen, in een flat nabij de Kralingse Plas. De schrijver werd hier vlak na de oorlog geboren en heeft er zijn jeugd doorgebracht. Twaalf jaar geleden overleed zijn moeder, die er al die tijd was blijven wonen, en werd de flat verkocht. Twee jaar geleden stond de flat weer te koop en hij kocht hem. Er was niets aan verbouwd en het voelde voor hem als thuiskomen. Hij wist meteen dan hij hierover wilde schrijven. Autobiografie van een flat is een boek met vooral jeugdherinneringen. De jaren vijftig waren voor hem een tijd vol vrijheid. Maar hij schrijft ook over de ziekte van zijn vader en de dood van zijn moeder.
In 2014 verscheen het mooi uitgegeven boekje Onzichtbare boeken bij uitgeverij Babel & Voss, waar Thomas Heerma van Voss voor werkte. Hij schreef het ter gelegenheid van het eerste lustrum van de kleine uitgeverij, die onder de bezielende leiding stond van Reinjan Mulder. Het was ook het afscheid van de uitgeverij, die nooit een bestseller heeft voortgebracht. De manier waarop hij erover schreef doet denken aan hoe hij in de roman Het archief heeft geschreven over het werken voor een literair tijdschrift: vol geestdrift, maar zonder merkbaar commercieel effect. Na jaren vroeg Reinjan Mulder hem om nogmaals te schrijven over Babel & Voss, ter gelegenheid van het tienjarige bestaan. Dit is Verdwenen boeken geworden, waarmee er nu werkelijk een einde is gekomen aan de uitgeverij.
