Murat Isik - Wees onzichtbaar

Wees onzichtbaar is de tweede roman van Murat Isik. Het vuistdikke boek bevat de levensgeschiedenis van een kansloze jongen die zich opwerkt tot rechtenstudent. Hij heeft alles tegen om zo ver te komen. Hij is van Zaza-Turkse afkomst, zijn vader is een tiran, hij wordt gepest op school en hij groeit op in de Bijlmer.

De jongen heet Metin. Het is 1983. Metin komt als vijfjarige jongen, samen met zijn moeder en zus, aan in de Bijlmer. Zijn vader Harun heeft hier een woning gevonden. Hoewel hij zijn vader een tijdje niet gezien heeft en zijn zusje die dag jarig is, schenkt Harun hen geen moment aandacht. De lompe boer die zijn vader is groeit in de eerste hoofdstukken uit tot een despoot die soms transformeert tot een razende man.

Wanneer Metin hem tijdens een nogal ruwe stoeipartij een duw geeft, brult hij: “Hoe durf je?” Hij slaat Metin en gooit voorwerpen naar zijn hoofd. Het kind vlucht als een speer de badkamer in. Met moeite lukt het zijn moeder Harun tot kalmte te manen. Zo gaat het vaker. Harun is communist. Aan zijn mening valt niet te tornen. Hij weet alles beter en met name zijn vrouw moet het ontgelden. Zij kan met haar vogelbrein niets goed doen. De dagen brengt hij liggend op de bank of met zijn vrienden ergens buiten de deur, door. ’s Avonds komt hij thuis, warmt het eten op, schrokt het naar binnen en laat de keuken in een puinhoop achter.

Metin probeert hem te begrijpen, maar kan hem niet doorgronden. “Ik keek hem vaak onderzoekend aan wanneer hij op de bank zat en een boek las of televisiekeek. Hij beantwoordde mijn blikken nooit, ook niet wanneer ik hem op mijn allerdoordringendst aankeek. Alles was altijd interessanter voor hem dan ik: zijn boeken, de krant, zijn haar, de visite en nogmaals zijn haar. Zijn haar!” Zelf ziet Harun zijn rol anders. Hij is geen volger, geen slaaf van het kapitalisme. “Ik ben een echte communist! Een beter voorbeeld kunnen de kinderen zich niet wensen.”

De moeder van Metin probeert eerst telkens de vrede te bewaren. Zij krijgt ook af en toe klappen. Later biedt zij meer verzet. Door deze vader voelt Metin zich vaak onveilig. Dezelfde onveiligheid ervaart hij in de buurt en vooral op de middelbare school, waarbij onder aanvoering van de criminele Dino hij het mikpunt van spot wordt. De beste strategie om te overleven is vooralsnog onzichtbaar te zijn. Het gevoel van onveiligheid ervaart zijn vader eveneens. Er wordt gerefereerd aan een verleden in Turkije, zonder dat het uitvoerig wordt uitgelegd. Harun was kennelijk verbonden met de een of andere protestgroep en kwam hierdoor in aanraking met de politie. Wanneer hij in Nederland in keer geboeid wordt afgevoerd, slaat de angst uit het verleden toe.

Het decor van de roman is de Bijlmer. Wanneer het gezin er komt wonen in de jaren tachtig is de buurt druk en gezellig. Zij hebben contact met de buren op de galerij. Later komen er steeds meer junks en gekke types in het verhaal voor. Vriendjes van vroeger raken verslaafd en schuifelen later eenzaam voorbij. Twee vrienden uit zijn jeugd verhuizen uit de Bijlmer. De flat raakt ontvolkt, de stank en overlast nemen toe. Een buurman van het eerste uur blijft. Zijn huis is een puinhoop. Hij vertelt Metin over de ideeën bij het ontstaan van de Bijlmer. Het moest een stad van de toekomst worden. Helaas pakte het, door met name geldgebrek, heel anders uit.

Isik beeldt de vader van Metin uit als een bazige, verwende en stronteigenwijze kerel. Maar hij is niet alleen slecht. Er zijn lichtpunten. Met oudejaarsavond is hij opeens de liefdevolle vader. Net als de Bijlmer niet alleen ellende is en de school ook niet louter een hel. Dit maakt het verhaal van Metin geloofwaardig en het brengt er spanning in. Mooi is de scene dat het gezin op Koninginnedag in de binnenstad van Amsterdam kebab verkoopt, een ideetje van Harun. Lange tijd dreigt het op allerlei manieren mis te gaan. De treiteraars van Metins school komen langs, Harun is boos op zijn zoon en dronken mannen wekken zijn ergernis op.  Maar het avontuur loopt wonderlijk goed af.

Door onzichtbaar te blijven voorkomt Metin misschien veel ellende, maar langzaam groeit het besef dat er iets moet gebeuren. Wanneer hij wat ouder is, begint hij zich te verzetten tegen het geweld van zijn vader. De Middelbare school ziet hij als een strafkamp. Hij is veroordeeld voor zes jaar. “En als ik me niet meldde, zouden ze de cipiers op me afsturen.” Op school verandert de situatie wanneer er een nieuwe jongen in de klas komt. Kaya is geboren in dezelfde Turkse stad als Metin. Vanaf dag één zijn zij vrienden. Wanneer de situatie met de tiran Dino uit de hand loopt, durft Metin eindelijk zichtbaar te zijn.

In meer dan honderd korte hoofdstukken schets Murat Isik de ontwikkeling van het karakter van Metin. Zijn verteltrant is vooral krachtig door de geweldige personages, de vaart en de afwisseling. Elk hoofdstuk bevat steeds één afgerond onderwerp: eerste seksuele ontdekkingen, een paar junks in de garage, een baantje in de supermarkt. Opmerkelijk is het dat zulke onderwerpen dan soms tientallen pagina’s niet meer terugkeren. Het meisje uit de supermarkt duikt pas jaren later weer op. Dat is vreemd omdat is Metin al vanaf dag één verliefd op haar is.

Dat scheiden van onderwerpen is waarschijnlijk een bewuste keuze van de auteur. Het geeft structuur aan het boek. Telkens wordt er ingezoomd op een kant van Metin, een volgende stap in zijn leven, die eerst geïsoleerd beschreven moet worden. Soms blijft de lezer over met losse eindjes. De Zaza-achtergrond van Metin komt eerst een paar keer voorbij. Wanneer hij zijn Turkse vriend Kaya ontmoet verwacht je dat de twee een keer hierover praten, maar het is nooit een onderwerp van gesprek. Wonderlijk is ook de passage waarin Metin een oproep krijgt om in het Turkse leger te dienen. Hij overweegt de Turkse nationaliteit  op te zeggen. Zijn vader is daar fel op tegen. Dit is nogal een ingrijpende gebeurtenis, maar het keert niet meer terug in het boek. Dit zijn slechts kleine kritiekpunten op een verder prachtig boek. Ik heb de 600 pagina’s met veel plezier uitgelezen.