Esther Gerritsen – Gebied 19

 

De nieuwe roman van Esther Gerritsen verkocht de eerste weken nadat het boek uitkwam niet goed. Zij heeft veel vaste lezers, maar misschien kwam de geringe belangstelling doordat Gebied 19 een ander genre is dan zij gewoonlijk schrijft, sciencefiction. Het kan een deel van haar lezers hebben afgeschrikt, maar na een vijfsterrenrecensie in NRC kwam de verkoop goed op gang.

 

Aan het begin van het verhaal wordt Tomas wakker en ontdekt hij dat zijn vrouw weg is. De dag ervoor zijn ze getrouwd en vandaag zouden ze op huwelijksreis gaan. Hij denkt nog even dat Suzanne een blokje om is met de hond of dat er een andere simpele reden is voor haar afwezigheid, maar gaandeweg komt hij erachter dat zij helemaal verdwenen is. Later ziet hij dat de straten leeg zijn en ontdekt hij dat de halve wereldbevolking is verdwenen, waaronder zijn vrouw. Zij zijn verhuisd naar een andere planeet. Tomas is totaal van zijn stuk gebracht. Hij blijkt allerlei signalen dat er iets groots ging gebeuren totaal niet opgemerkt te hebben. Deze verbazing of ontreddering over zowel het verdwijnen van de halve mensheid en het niet zien aankomen ervan is de motor van het verhaal. 

 

Tomas, die gewoonlijk veel thuis zit en thrillerschrijver is, gaat een buurthuis binnen waar hij normaal nooit komt. De sfeer is bedrijvig. Men blijkt Suzanne en hun hond te kennen. Zij kwam hier naar vergaderingen toe, waar Tomas dus niets vanaf wist. Zijn vragen aan mensen in het buurthuis en later in een café worden als ongepast gezien; men ziet hem als onnozel en mensen reageren zelfs agressief op zijn aanhoudende vragen. In veel romans gaat een hoofdpersoon in een dergelijke situatie op onderzoek uit. Hij blijkt dan slimmer dan je eerder dacht en langzaam wordt duidelijk hoe de vork in de steel zit. Je leeft als lezer mee met de wanhopige hoofdpersoon. Gerritsen doet dit niet. Je blijft je gedurende de hele roman afvragen hoe het nu precies zit. Dat geeft het boek een unieke spanning. En de auteur heeft de ruimte om allerlei hints te geven die niet uit hoeven te komen.

 

Zo weet je niet of de mensen vrijwillig zijn meegegaan naar de planeet TOI-700 d, die 100 lichtjaren verwijderd is van planeet Aarde en hoe de verhuizing is verlopen. En op basis waarvan is de keuze tot stand gekomen? Wie mochten, of moesten, er mee en wie bleven er achter? Het lijkt erop dat mensen die van geen belang waren zijn thuisgebleven, maar helemaal blijkt dit ook niet te kloppen. De personages zelf, waaronder Tomas, komen ook voortdurend met theorieën: zijn de menen wel echt verhuisd naar een ander planeet? Er is sprake van ziekenhuisexperimenten met operaties in Gebied 19, waarbij het gevoelsleven en/of de menselijke wil beïnvloed kan worden. Dit gegeven kun je op diverse manieren duiden: is dit om mensen te helpen de nieuwe situatie te aanvaarden en hen gelukkig te maken of wordt hiermee het laatste verzet gebroken? Opvallend is dat duidelijke uitingen van macht, zoals politiegeweld en arrestaties, niet voorkomen in het verhaal. Maar ondertussen is er wel een zekere macht alom aanwezig: internet is aan banden gelegd en allerlei dingen mag je niet zeggen of vragen, zonder dat er een duidelijke reden wordt gegeven.

 

Gerritsen gebruikt veel dialoog, waarmee het verhaal vaart krijgt. De gesprekken die vaak niet leiden tot meer inzicht hebben soms een bizarre logica. De nieuwe planeet lijkt een kopie van de aarde, maar alles is er veel ruimer. “ ‘Waarom hebben ze dat gedaan?’ vroeg hij weer. ‘Papa,’ zei Parker, ‘het is gewoon groter, dat heeft geen reden.’ Friedrich lachte. ‘Het is natuurlijk niet eenvoudig om een bewoonbare planeet te vinden van exact hetzelfde oppervlak,’ ‘Nee, nee,’ zei Tomas, ‘natuurlijk niet.’ “ Grappig is ook de nieuwe planeet geen censuur kent, althans daar waar dit verhaal zich afspeelt. Het lezen van non-fictie wordt echter sterk afgeraden. Romans en poëzie zijn ook veel goedkoper dan non-fictie boeken.

 

Het mooie aan de opzet van het verhaal is dat je er allerlei grotere thema’s in kunt lezen, waar de auteur aanwijzingen voor geeft maar die niet expliciet worden genoemd, zoals de tweedeling in de maatschappij, de ideologie van gelijke kansen, de grenzen tussen feit en fictie en de wereld van de artificiële intelligentie, want bestaat planeet TOI-700 d wel of is het slechts een breinsimulatie. Verwacht geen antwoorden op deze vragen in Gebied 19. De roman is sciencefiction, maar tegelijktijdig is het een atypisch boek in dat genre. De stijl van Esther Gerritsen lees je in het hele verhaal: de sterke en vaak grappige dialogen, de heldere formuleringen en de kloppende verhaallijnen in een onmogelijke wereld. Het is een meeslepende roman die je in twee dagen uitleest.