Uitgeverij Das Mag besteedt veel aandacht aan de vormgeving van hun boeken. Klimaatverdriet is het derde boek van de bekende Tsjechische schrijver Marek Šindelka dat door Das Mag is uitgegeven. Net als de vorige twee ziet het boek er zeer fraai uit. Šindelka werkte jaren aan deze roman. Het is een herschreven versie van zijn debuutroman die onder dezelfde titel Chyba (De fout) uitkwam in 2008. Hij maakte eerder een graphic novel van het boek en het werk is eigenlijk nog niet af. In een interview voor de NRC zei hij: „Ik voel nog steeds de noodzaak om er verder aan te werken, maar ik verbied het mezelf”.
Ik ben een liefhebber van het werk van Šindelka en was blij verrast met deze vertaling. De Nederlandse titel klinkt overigens beter dan het origineel. Het verhaal is bijzonder springerig en hallucinerend. Het bevat slechts een handvol personages, waarvan Kryštof de belangrijkste is. Hij is botanicus en bezeten van planten. Zij boezemen hem ook angst in, met name de reuzenberenklauw, waarvoor hij in zijn jeugd al werd gewaarschuwd door zijn moeder. Het verhaal speelt in een tijd waarin de aarde wordt verscheurd door natuurrampen. Veel plantensoorten zijn uitgestorven. Voor zeldzame soorten worden grote bedragen geboden. De stad Praag is onder water gelopen en deels verwoest. De hitte is ondraaglijk en het heeft al jaren niet meer gesneeuwd. Mensen kunnen een virtuele sneeuwbui beleven als middel tegen depressie en apathie.
Een belangrijk gegeven in het verhaal is het smokkelen van zeldzame plantensoorten. Kryštof laat zich met deze handel in, maar wil er mee stoppen. Hij voelt zich er schuldig over en ziet de paradox er van in, “hij verdiende aan de ondergang van iets waar hij op deze wereld het meest van hield. Als een parasiet die het bloed uit zijn eigen lichaam zuigt, als een slang die zijn eigen staart verorbert deed hij mee aan het uitroeien van zijn grootste liefde.” Nog eenmaal wil hij een grote slag slaan met het smokkelen van een zeer bijzondere zwarte bloem. Šindelka voert hier twee detectives op die Kryštof in de gaten houden en hem willen arresteren. Het verhaal verspringt vaak in tijd en plaats. Passages uit de jeugd van Kryštof wisselt hij af met achtervolgingsscènes en treurige verhalen uit het leven van de twee detectives. Een ander belangrijk personage is Andrej, een jeugdvriend van Kryštof. Hij groeide op in een weeshuis en was als kind erg agressief. De twee waren verliefd op hetzelfde meisje. Andrej is net als de rest van de personages een grootverbruiker van alcohol en drugs. Dit verhoogt het hallucinerende effect van de teksten.
Daarbij combineert Šindelka allerlei genres. Het verhaal bevat stukken poëzie, brieven staan in een ander lettertype en soms val je opeens in een horrorpassage. Klimaatverdriet zou je een dystopische eco-thriller kunnen noemen, maar het is net zo goed sciencefiction. De zwarte plant heeft eigenschappen die doen denken aan wezens uit films als Aliensen The Thing. Šindelka speelt ook met de tijden in het boek. Scènes die nadrukkelijk in het verleden plaatsvinden staan in tegenwoordige tijd, scènes die in het heden spelen staan vaak in de verleden tijd. Maar het is lastig dit precies te duiden. Soms weet je niet in welk fase van het verhaal je zit. Dat is erg irritant.
De sfeer en de beschrijvingen van de verwoeste wereld en de lamgeslagen mensheid zijn erg sterk. Mooi zijn de observaties over de stand van de natuur, bijvoorbeeld over velden met gewassen die handmatig moeten worden bevrucht omdat er geen bijen meer zijn. Ook de beschrijving van de oprukkende reuzenberenklauw is angstaanjagend beschreven. De bewoners van deze wereld in verval worden neergezet als apathisch en vervreemd. De aftakeling van de natuur heeft direct effect op de mensen. Het lijkt alsof vreemde ziektes de mensen hebben aangetast. De wil om te leven is bij veel mensen verdwenen. Klimaatverdriet is een nieuwe vorm van burn-out. Sterk is ook de tegenstelling van het fanatiek bemachtigen van bijna uitgestorven soorten enerzijds en de verwoesting van de natuurlijke omgeving anderzijds.
De stukken uit de jeugd van Kryštof en Andrej zijn het meest helder en traditioneel geschreven. Vooral het stuk waarin Kryštof werkt in de tuin van een wereldvreemde botanicus is prachtig. Hij wordt hier gegrepen door ook de duistere kanten van het plantenrijk. Zijn mopperende werkgever heeft geen goed woord over voor natuurbeschermers en voor de mensheid als geheel. “Al die hypocriete lieden die zogenaamd met de natuur rekening houden. Idioten, die menen de natuur te redden door er rekening mee te houden. Het enige waar dat rekening houden met de natuur van ze naar stinkt is de angst voor de eigen ondergang. Als het iemand om het redden van de natuur ging, zou die in de eerste plaats de menselijke soort volledig moeten uitroeien. Probleem opgelost.”
Wanneer iemand lang aan een boek werkt komt dat niet altijd de leesbaarheid ten goede. Klimaatverdriet kent vele mooie passages, maar het doorlopende verhaal, dat steeds verspringt in de tijd en van perspectief is te rommelig. Dat is echt jammer. Šindelka kan zonder meer schrijven, maar hij had zich iets meer moeten inhouden, of iets meer moeten schrappen. Dat zou het boek een stuk leesbaarder hebben gemaakt. Tot slot nog een detail: ik lees veel boeken van Tsjechische schrijvers en het valt mij altijd op dat treinscènes veel voorkomen in de Tsjechische literatuur. Klimaatverdriet begint en eindigt in een trein.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten