Willem Elsschot - Het Dwaallicht

De boeken van Elsschot heb ik diverse keren gelezen. Herlezen geeft een gevoel van herkenning, het verveelt niet. De novelle Het Dwaallichtmoet ik eerder hebben gelezen, maar ik kan mij er werkelijk niets meer van herinneren. De eerste druk verscheen in 1946. Het zou het laatst gepubliceerde werk van Elsschot worden tijdens zijn leven.

Hoofdpersoon in Het Dwaallichtis de ouder geworden Frans Laarmans, het alter ego van Elsschot. Het verhaal heeft een geweldig begin. “Een ellendige Novemberavond, met een motregen die de dappersten van de straat veegt. En mijn stamkroeg ligt, helaas, te ver in 't Westen om op te tornen tegen dat kille gordijn. Voor het eerst sedert zeer lang, want de jaren vlieden, zal ik ditmaal naar huis gaan, waar mijn ontijdige intrede beschouwd zal worden als een stap op den weg die tot inkeer leidt.”

Laarmans gaat niet naar huis. In de regen ontmoet hij drie verdwaalde zeelieden, door Laarmans omschreven als ‘zwartjes’ en ‘koelies’. Later blijken het Afghanen te zijn. De drie zijn op zoek naar ene Maria van Dam. Als naaister was zij aan boord van hun schip verschenen en had hen uitgenodigd langs te komen. Het adres heeft zij genoteerd op een stuk karton, afkomstig van een sigarettendoosje. Eerst stuurt Laarmans de mannen op weg, later besluit hij hen te helpen en mee te gaan. Op het adres is een winkel in vogelkooien gevestigd. De vier worden met argwaan bekeken. Maria woont hier niet. Dan gaat Laarmans te rade op het politie bureau. De vriendelijk agent helpt hem bij het vinden van Maria van Dam. Twee adressen komen in aanmerking. Een ervan is het Carlton hotel waar Kortenaar, een bekende van de politie, achter de toog staat. 

De tocht leidt nu naar deze duistere hotelbar. De drie Afghanen zien Laarmans meer en meer als een belangrijk persoon, vriend van de politie en vader van drie zonen en drie dochters. In het hotel vinden zij evenmin de raadselachtige Maria, waar de drie zeelieden verliefd op zijn. Is zij een meisje van lichte zeden, een fantoom of heeft zij de mannen gewoon voorgelogen? Mooi is de scene waarin Laarmans met de mannen van gedachten wisselt over het geloof. Zij zijn Mohammedanen en begrijpen niks van de aan het kruis gespijkerde Jezus van de Christenen. Laarnans zelf heeft ook moeite het overtuigend te verdedigen.

Maria van Dam wordt uiteindelijk niet gevonden, zij blijft een mysterie. De zeemannen gaan terug naar hun schip. Laarmans overweegt nog even alleen verder te zoeken, maar besluit toch naar huis te gaan. Er schiet hem een kinderliedje te binnen dat begint met regels “Adieu, adieu, I no longer stay with you.” Achteraf werd dit geïnterpreteerd als een afscheid van het schrijverschap van Elsschot. In de verantwoording bij deze mooie uitgave uit het verzameld werk wordt dit weerlegd. Snel na het afronden van Het Dwaallichtbegon Elsschot alweer aan een nieuw werk. De novelle is al met al een aardig verhaal en bevat hier een daar geweldig zinnen. Het geheel vind ik toch een van zijn mindere boeken.