Elsschot publiceerde de novelle Het tankschip tijdens de oorlog, in 1941. De laatste zin van het verhaal doet daarom wat eigenaardig aan: “Op den oorlog, Frans, want oorlog is een zegening. En het kapitalisme heeft toch zijn goede kant, is ‘t waar of niet?” De meeste lezers en recensenten zullen de satire begrepen hebben. Het verhaal draait om een slinkse transactie, waarbij Jack Peeters om de belasting te ontduiken een tankschip in bezit krijgt. Door het uitbreken van de oorlog is zijn schip ineens meer waard geworden.
Jack Peeters vertelt over deze transactie aan zijn zwager, de schrijver/verteller van het verhaal. Zij zijn met hun vrouwen neergestreken in Bastogne, wanneer de oorlog uitbreekt. Elsschot geeft dit heel plastisch weer. Zij kunnen het geschut namelijk al horen, wat niet in overeenstemming is met de werkelijk situatie bij aanvang van de oorlog. In het hotel breekt lichte paniek uit. De meeste gasten vertrekken. De twee stellen blijven en Jack neemt alle tijd om verslag te doen van het in bezit krijgen van dit tankschip. Hij reageerde op een advertentie, waar een niet-Fransman een schip werd aangeboden, De eigenaar wil ermee de belasting ontduiken. Leuk is dat Elsschot de hele constructie stap voor stap beschrijft. De namen van ondernemingen die voorbij komen zijn niet verzonnen. De zoon van Elsschot heft later ook verklaard: “Dat tankschip, dat is echt gebeurd!”
Twee dingen maken deze novelle erg sterk. Ten eerste, de constructie om belasting op het schip te ontduiken is ingenieus. Elsschot had er duidelijk plezier in deze uitvoerig te beschrijven. De manier van zaken doen doet denken aan de manie waarop dit gebeurt in zijn eerdere roman Lijmen - Het been. En Boorman speelt zelfs een rol als een tussenpersoon bij de overdracht van het tankschip. Overduidelijk is de opzet niet in de haak. De kapitein die het schip Frankrijk uit moet krijgen heeft zijn bedenkingen. Het schip is leeg, de bemanning vindt dit vreemd. “En hij grinnikte knipogend, als begreep hij dat de Joséphine eenvoudig aan den haal ging. Maar hij werd dadelijk klein gemaakt met een bankje van duizend dat hij wel op zijn manier onder hun allen verdeelen zou.” Het tweede wat deze novelle bijzonder maakt is natuurlijk het taalgebruik van Elsschot.
Het verhaal heeft geen ontknoping. Als Jack is uitverteld zegt hij naar Barcelona te gaan, waar zijn tankschip ligt. Of hij de gedroomde winst zal opstrijken blijft ongewis.
Nu ik alle romans en novellen van Elsschot herlezen heb, kan ik zeggen dat al zijn werk het herlezen waard is. Er zit geen slecht boek tussen. Mijn persoonlijke top drie is: Villa des Roses, De verlossingen, Kaas, hoewel… Pensioen en Een ontgoocheling zijn ook erg goed.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten