‘Harlekynovy miliony’ werd in het Tsjechisch uitgebracht in 1981. Internet geeft ook het jaartal 1984. In deze Nederlandse vertaling van Kees Mercks staat 1994 als oorspronkelijke uitgave vermeld. Het mooie bij Hrabal is dat het alle drie waar kan zijn. Werk van hem verscheen soms in een illegale (buitenlandse of ondergrondse) editie, een officiële Tsjechische editie en na 1989 nogmaals in een nieuwe legale Tsjechisch editie. Hrabal herschreef zijn boeken vaak bij een nieuwe uitgave en had geen enkel bezwaar wanneer anderen zijn werk gebruikte voor toneel- of filmbewerkingen. Zijn motto was: ‘Al mijn teksten zijn in een voortdurend veranderingsproces.’
‘Harlekijntjes miljoenen’ is een sentimenteel nummer dat voortdurend klinkt door de draadomroep in het als bejaardenhuis ingerichte grafelijke kasteel in het stadje waar de tijd stil is blijven staan, Hier komt de moeder van Hrabal te wonen. Zij overdenkt haar leven. Haar man Francin bezat een bierbrouwerij, die in 1948 door de communisten werd overgenomen. De broer van haar man, Pepin, woonde in. Hij was ooit de losbol in het stadje. Over alle drie heeft Hrabal eerder geschreven. De verhalen die voorbij komen zijn min of meer al bekend, maar zij blijven prachtig. En het is vooral de toon die het boek bijzonder maakt. Alles waar de oude vrouw over vertelt is verdwenen of staat op het punt te verdwijnen. Wat rest is herinnering. In haar verhaal lopen feit en fictie meer en meer door elkaar.
Sinds zij in het tehuis zit loopt zij iedere dag een verboden paadje af naar een reeks vervallen standbeelden. Hier beleeft zij het verglijden van de tijd nog sterker. Zij had absoluut niet verwacht dat het leven zo snel zou verstrijken. “Nog voordat ik pas goed om mij heen was gaan kijken, trok ik eigenlijk al mijn eerste grijze haar eruit.” Zij had desondanks het gevoel dat ouderdom iets was wat haar niet raakte. Hrabal weet uitstekend dergelijke mijmeringen over te laten gaan in anekdotes en absurde verhalen. In deze passage vervolgt hij met een hele verhandeling over haar kunstgebit en het dragen van kunstgebitten in het algemeen. Het is lastig zo’n prachtige tekst samen te vatten. En hij is te lang om helemaal te citeren.
Hrabal bouwt in elk hoofdstuk een verdwenen wereld op aan de hand van een herinnering van de hoofdpersoon. Hij slaat zijpaden in, herhaalt zich dan weer, keert terug naar zijn onderwerp en weet absurde gebeurtenissen op een manier te vertellen alsof het de normaalste zaak van de wereld is.
Zijn moeder wilde ooit iets anders dan werken in de bierbrouwerij. Zij begon een parfumeriezaak in Praag. Dit experiment mislukte; haar assortiment sloot niet aan bij de smaak van de mondaine Praagse vrouwen. Maar de liefde tussen haar en Francin hield stand. Na het faillissement bracht haar man alle overgebleven parfum onder in hun huis. Vanaf die tijd werd zij door de geur herinnerd aan haar korte periode waarin zij op zoek was naar meer vrijheid. Nadat de communisten de bierbrouwerij hadden overgenomen, verspreidden de parfums zich over het stadje. Overal rook het naar haar reukwater.
Zo staat het boek vol met geweldige verhalen: over de föhn die driemaal per jaar vanuit Oostenrijk en Beieren komt aanwaaien en waardoor mensen genoodzaakt waren dagen achtereen bier te drinken om niet gek te worden en zich op te hangen. Andere verhalen gaan over het taaie dienstmeisjes Anka, met één tand in haar mond, over Pepin die met de vrachtwagen frisdrank vervoerde en op de meest vreemde plaatsen stil kwam te staan, eenmaal in de vuurlinie van een serie kanonnen die een saluut bracht, over haar man die zijn geld in een pensioenfonds stak om later te gaan reizen, maar alles kwijtraakte en nu vaak in de atlas de plekken bezocht waar zij heen hadden kunnen gaan, enzovoorts.
De verhalen mengt Hrabal met gebeurtenissen in het kasteel. Deze zijn soms bijzonder komisch. De arts Houlebek heeft de ouderen in het tehuis onder zijn hoede. Vooral de drinkers zijn enthousiast over zijn adviezen. Soms moet je het aantal glazen bier per dag tot vijf beperken, maar zorg er dan wel voor twee grote borrelglazen sterke drank daarbij te nuttigen, het liefst Russische wodka, maar als je weinig geld hebt is Tsjechische ook goed. De dokter zet op een dag een grammofoon in de huiskamer. Hij draait oude platen en zweept de bewoners op. Zij raken in de ban van hem, dansen en slaan het meubilair aan stukken.
Na een komisch scene staan we opeens in de kamer waar de stervenden liggen. Pepin is een wrak, zo licht als een veertje. Hij eet niet meer en lacht zelfs niet meer als zij hem zijn legendarische pet laat zien. Hij wordt op een po gezet om dat te doen wat nodig is. Zij kijkt uit het raam. Pepin is klaar om te sterven.
De oude vrouw wordt bij haar wandelingen vaak vergezeld door drie getuigen van de oude tijden. Zij vullen haar anekdotes aan en steunen haar. De tijd is nu werkelijk blijven stil staan. Maar wanneer de mannen weg zijn, vraagt zij de portier naar hen. Zij zijn er nooit geweest. Woont haar man hier wel? Of leefde hij alleen nog in haar fantasie? En Pepin? Zij neemt de rol op van getuige van de oude tijden, maar wordt niet meer gehoord.
Hoewel ik de meeste verhalen uit ‘Harlekijntjes miljoenen’ al kende uit ander boeken van Hrabal, was ik toch weer enorm verrast door de vorm waarin hij ze in dit boek vertelt. Een personage dat we van buiten kennen, zijn moeder, is in dit boek de woordvoerder. De toon is nostalgisch, maar niet te sentimenteel. De humor en de ernst vormen een uniek Hrabaliaans mengsel.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten