Julian Barnes – England, England

Op buitenlandse vakanties stem ik boek en locatie altijd op elkaar af. Op de Isle of Wight las ik ‘England, England’ van Julian Barnes; een goeie keus. ‘England, England’ uit 1998 is het humoristische verhaal van de magnaat Jack Pitman, die de Isle of Wight opkoopt om er een pretpark, een replica van Engeland, van te maken. Het verhaal is absurd, maar de gesprekken en situaties waarin de hoofdpersonen terecht komen, doen nu realistischer aan dan in 1998.

Barnes bouwt het boek prachtig op. Hij begint bij de jeugd van Martha. Zij werkt later voor Jack Pitman. Aan het einde zien we Martha als een oude vrouw. Het grote middendeel draait om de aanloop en uitvoering van het megalomane idee en om de persoon Pitman.

De ontsporingen en de consequenties voor het oude Engeland worden treffend geanalyseerd. Daarnaast staat het boek vol met mooie en humorvolle beschouwingen over de moderne mens, ons geheugen, geschiedenis en de toeristenindustrie.

De eerste zinnen van het boek luiden: “What’s your first memory? Someone would ask. And she would reply, I don’t remember.” Dit is geen grap; dit is wat Martha geloofde.

Martha’s vader liep van huis weg toen zij een jong meisje was: “damage is a normal part of childhood.” Haar vader duikt op als zij 25 jaar is. Hij heeft haar niets te zeggen. Het enige wat zij nog weet van de dag dat hij verdween, daar kan hij zich niets meer van herinneren.

Jack Pitman is een arrogante pragmaticus. Hij denkt de wereld wezenlijk te kunnen veranderen. Ons geheugen, ons verleden is niet iets wat je objectief kunt beschrijven. Het is zelfs helemaal niet waard om te onderzoeken. Het beeld dat wij hebben van het verleden, daar draait het om. Dit beeld kunt je veranderen, manipuleren, opnieuw uitvinden. Het origineel doet er niet toe.

Voordat hij met pensioen gaat wil Pitman nog één groot project verwezenlijken. Hij laat zijn mensen met ideeën komen. En hij neemt Martha aan. Tijdens het sollicitatiegesprek zegt zij gelogen te hebben over haar leeftijd. Pitman vraagt hoe waar de rest van haar verhaal is. “It’s as true as you want it to be. If its suits, it’s true. If not. I’ll change it.” Martha wordt aangenomen.

Jack Pitman is een ongrijpbare figuur. Hij heeft een grote bek en vindt zichzelf fantastisch. Op zijn kantoor hangt een groot bord waar al zijn geweldige kwaliteiten op te lezen zijn. Tegelijkertijd is hij een uitstekend zakenman en weet anderen door bluf te overtroeven. Hij is een replica van Donald Trump, of omgekeerd.

Zijn plannen zijn groots. Hij droomt ervan Engeland te veranderen, in de oude glorie te herstellen: “So England comes to me, and what do I say to her? I say, "Listen, baby, face facts. We're in the third millenium and your tits have dropped. The solution is not a push-up bra."

Zijn idee is om op één plek alle dingen die Engeland groot hebben gemaakt samen te brengen en dit als attractie wereldwijd aan te bieden. De bezienswaardigheden (zoals Stonehenge of Buckinham Palace) hoeven niet echt te zijn, kopieën zijn ook prima. Mensen zien zelfs liever een replica. En op den duur keert het zich vanzelf om: “the real thing becomes the replica.” De plek wordt de Isle of Wight: “a location dying for makeover and upgrade.”

De bedrijfshistoricus – hij moet voor elk absurd verhaal historische wortels bedenken – heeft onderzoek gedaan naar wat wereldwijd wordt gezien als typisch Brits. Hij presenteert een lijst met de vijftig meest genoemde onderwerpen, bovenaan staat de Royal Familiy. Verder is de lijst gevuld met pubs, cricket,  Robin Hood, Shakespeare, Manchester United, shoppen, enzovoorts.

Het plan slaagt. Kranten, de regering, Manchester United, met geld en een goed verhaal wordt alles overgebracht naar de Isle of Wight. Het eiland splitst zich af van Engeland en wil lid worden van de EU. Het heet nu England, England.

Het eiland is geliefd bij toeristen. Het is duur, maar goed georganiseerd. Alle attracties kun je achter elkaar bekijken. “If you visit us, you don't need to see Old England.” Het eiland wordt een Utopia. Er is geen misdaad, geen regering, geen verkiezingen en iedereen heeft werk, vooral in de toeristenindustrie.

Barnes vermengd deze ontwikkelingen met het persoonlijke verhaal van Martha en andere medewerkers van Pitman. De grote baas is gevreesd en geliefd. Eens in de maand bezoekt hij trouw zijn oude tante. Onderzoek van Martha wijst uit dat de tante niet bestaat en Pitman bij deze bezoekjes zijn bijzondere seksuele voorkeuren botviert. Aanleiding om hem te chanteren en de macht van het bedrijf over te nemen.

Interessant is dat in deze totalitaire staat waarin iedereen gelukkig is een persoonlijk schandaal kennelijk reden is om te vrezen voor je macht. Later slaat Pitman terug. De feiten kunnen hem dan niet meer raken. Wat zijn de feiten? Journalisten zullen niet over het schandaal schrijven. De hele geschiedenis van Engeland en van England, England is herschreven. Dit is dé geschiedenis geworden.

Het wordt bizar wanneer acteurs zich over-identificeren met hun rol. Zij worden Robin Hood of andere historische figuren. Barnes weet dit zeer humoristisch, maar ook vol dreiging te beschrijven.

Aan het einde van dit prachtige boek, waarvan ik hierboven slechts de grove lijnen heb geschetst, het is veel rijker, laat Barnes een beeld zien van het oude England. Het land valt uit elkaar en keert terug naar een primitieve staat, zoals in de Middeleeuwen. England, England is nu het enige echte Engeland geworden.