Karel Capek - Krakatiet

De Tsjechische schrijver Karel Čapek (1890-1938)  heeft meerdere dystopische verhalen geschreven. Zijn bekendste is ‘Válka s mloky’ (Oorlog met de salamanders) uit 1936. Jaren hiervoor, in 1924, schreef hij ‘Krakatiet’, waarin een onderzoeker een uiterst explosieve stof ontdekt. Anderen proberen hem de formule te ontfutselen.

Aan het begin van het boek loopt de scheikundige Prokop gehavend over straat. Hij is na een onverwachte ontploffing de weg kwijt geraakt. Door een vage kennis wordt hij opgevangen en in huis genomen. Hij vertelt zijn verhaal van de ontdekking van een stof die hij Krakatiet heeft genoemd, naar de vulkaan op het eiland Krakatau die in 1883 tot een verschrikkelijke uitbarsting kwam.

De kennis is een oplichter. Hij wil de formule te weten komen om door te verkopen. In een koortsdroom vertelt Prokop een paar details. Hij heeft atomen weten open te breken. Een paar kruimels van de stof zijn voldoende om een gebouw op te blazen. Met wat meer vernietig je een hele stad. Het is de krachtigste springstof ooit uitgevonden. Bijzonder is dat Čapek het hier heeft over atoomsplitsing, terwijl de atoombom pas jaren later werd uitgevonden.

Het uitgangspunt van dit verhaal is veelbelovend. Kropok is ernstig ziek en zwaar gewond. Langzaam herstelt hij op het platteland. Hier wordt hij verliefd op een meisje. Deze liefdesscène duurt vrij lang. Later in het boek wordt hij weer krankzinnig verliefd, op een prinses deze keer. Eigenlijk slaat zijn hoofd op hol bij elke vrouw die hij ontmoet. Vertaalster Irma Pieper schrijft in het nawoord dat dit de meest autobiografische roman van Čapek is, met name door de beschreven hartstochten.

Door toeval ontdekt de herstellende Prokop dat iemand op zoek is naar hem vanwege het krakatiet. Het verhaal komt in een stroomversnelling. Na allerlei dwaze avonturen belandt hij op een enorm complex met laboratoria en een kasteel. Hij krijgt alle ruimte om te werken aan het krakatiet. Hij weigert echter de formule af te staan. Het complex verlaten kan hij niet. Wat volgt is een langdurig spel, waarbij hij de ene keer onder druk gezet wordt en de andere keer hij de adellijke personen die er vertoeven gijzelt met explosieven. Daarbij speelt zijn bizarre liefde voor de prinses een grote rol. Een aanzienlijk deel van het boek speelt zich af op het complex. Het wordt soms wat langdradig.

Later verplaatst het verhaal zich naar buiten en krijgt het plotseling meer vaart. Mooi is de manier waarop Čapek de bezetenheid laat zien bij mensen die het krakatiet willen bemachtigen. Iemand stelt voor om voor de grap Frankrijk de oorlog te verklaren en wat ministeries, vliegvelden, spoorbruggen en dergelijke op te blazen. “Wat zegt u ervan, wilt u het uitproberen? Prokop had het gevoel dat hij droomde. Nee! Waarom zou ik?” De ander vertelt hem dat hij door zijn uitvinding heerser van de wereld is. Zijn macht is onbeperkt. Hij wordt betrokken bij een revolutionaire groep die hem als leider ziet.

Hier in het boek heeft Čapek de juiste absurde vertelvorm teruggevonden. Hoe het verhaal verder verloopt zal ik niet verklappen. Bijzonder is nog wel zijn ontmoeting met God in de vorm van een oud mannetje op een boerenkar. ‘Krakatiet’ is zonder meer een fantastische roman, maar sommige stukken vond ik wat langdradig. Voor wie kennis wil maken met het werk van Karel Čapek raad ik aan te beginnen met ‘Oorlog met de salamanders’. Tot slot een boeiend citaat uit ‘Krakatiet’.

“De beslissing is aan u of u de eerste slagen in politieke of in economische richting wilt laten vallen: dat wil zeggen, of u begint met het bombarderen van militaire objecten of van fabrieken en spoorlijnen. Het eerste maakt meer indruk, het tweede grijpt dieper in. U kunt een vergaande totaalaanval op hen openen of uw operatiegebied tot een bepaalde sector beperken, het staat u vrij om anoniem ontwrichting te veroorzaken of te kiezen voor een openlijke en op het oog krankzinnige oorlogsverklaring. Ik ken uw smaak niet…overigens komt het niet op de vorm aan, als uw macht maar tot uitdrukking komt. U bent ’s werelds hoogste rechter, veroordeel wie u wilt en onze mensen zullen het vonnis voltrekken. U hoeft geen levens te tellen, u werkt in het groot, en er zijn miljarden mensenlevens op de wereld.”