Anton Valens – Het compostcirculatieplan

Het compostcirculatieplan is de nieuwste roman van Anton Valens. Twee van zijn eerdere boeken heb met veel plezier gelezen, dus vooraf waren de verwachtingen bij mij hooggespannen. Deze kwamen niet helemaal uit.

Het thema van het boek bevalt mij zeer. De combinatie van een tuindersroman met een roman over vriendschap, afscheid en dood. Peter Vervest is de hoofdpersoon en verteller. Na zijn debuutroman die slechts een grote stilte teweeg bracht en zijn verhuizing naar een provinciestad gaat het steeds slechter met Peter.

Zijn uitgever/redacteur Jens de Jong weet hem te redden. Peter verhuist naar Amsterdam. Jens woont samen met de bekende acteur Hugo. Peter helpt hen in de huishouding. Wanneer het stel een volkstuin verwerft werkt Peter intensief mee met het beheer van tuin en huisje. Sociale contacten mijdt hij zoveel mogelijk, de tuin in bedwang houden trekt hem meer.

Talloze mooie passages in Het compostcirculatieplan gaan over het omwoelen van de aarde, het snoeien van struiken en uitbaggeren van de sloot. Zo ontstaat het idee van het compostcirculatieplan: de aarde en het tuinafval moeten circuleren in de ondergrond. Hiervoor is het nodig diepe kuilen te graven om het afval in te werpen. De tuin wordt autarkisch. Ik had verwacht dat dit plan absurde vormen zou aannemen, zoals het schrijven van het boek Ont in de gelijknamige roman van Valens. Helaas blijft de uitwerking van het plan met alle mogelijke vreemde verwikkelingen achterwege. Feitelijk besteedt Valens er weinig woorden aan.

De worsteling in de tuin kun je zien als een afspiegeling van de worsteling die Peter heeft met zijn schrijverschap, of met zijn hele leven. Hugo komt te overlijden. De vriendschap met Jens wordt steeds belangrijker voor Peter, hoewel hij ook ziet dat dit maar een deel is van het bestaan van dit sociale grachtengordeldier. De focus in het leven van Peter is de volkstuin. “Jens’ leven bestond uit legio compartimenten. Ik hoorde er slechts bij een paar: het schrijven, de tuin. Hoe uitgestrekt een mens kan zijn, heb ik geleerd, hoe onafzienbaar ver de verschillende richtingen, dimensies. Zou dat voor mijzelf ook gelden?”

In Jens, Hugo en hun vrienden zijn bekenden uit het Amsterdamse circuit te herkennen, zoals Joop Admiraal en Ramses Shaffy. Dit gegeven voegt weinig toe aan de roman en leidt eerder af van het verhaal. Jens krijgt longkanker en takelt langzaam af. Valens beschrijft dit stapsgewijs en nuchter. Door de wat complexe opbouw van ‘Het compostcirculatieplan’, met verspringingen in de tijd, lees je het verhaal in etappes, terwijl je de uitkomst al weet.

Peter volgt het proces van verval van Jens en bouwt tegelijkertijd de tuin op. Hij blijft een buitenstaander, zowel in het leven van Jens als tussen de andere tuinbewoners met hun ziektes en geroddel. “Zoals eerder in mijn leven bevond ik me ergens waar de hoogtijdagen in het verleden lagen.”

De een zijn dood is de ander zijn brood. Peter erft de tuin van Jens. Hij is eigenaar van iets wat hij zelf heeft opgebouwd. Het verhaal stopt, maar is nog niet afgelopen, net als de tuin. “De tuin was herhaling, ik deed iedere keer dezelfde dingen: het uitrukken van klaver en grasjes en de immer voortslepende plant-tegen-manstrijd met de moerasanemoon.”