Hans Warren – Geheim dagboek 1942-1944

De geheime dagboeken van Hans Warren verschenen tussen 1981 en 2002. De drieëntwintig delen beslaan de periode 1930-2001. Het deel over de oudste periode 1939-1940 werd pas in 1992 uitgegeven. Geheim dagboek 1942-1944 is dus het eerst gepubliceerde deel in de reeks, maar gaat dus niet over de oudste periode. De dagboeken waren in de jaren tachtig bijzonder populair. De eerste delen verkochten erg goed. Het dagboek uit 1942-1944 is mijn eerste kennismaking met dit monument uit de Nederlandse literatuur.

Eerlijk gezegd vind ik de belevenissen van de jonge Hans een beetje saai en alledaags. Er gebeurt niet veel. Hij bestudeert vogels, gaat op bezoek bij vrienden en probeert tegen beter weten in een relatie aan te gaan met een vrouw, eerst Antonia, later Sibylle. Het enige echt interessante is de Duitse bezetting en wat dit teweeg brengt in het Zeeuwse dorpje Borssele, waar hij woont bij zijn ouders die lid zijn van de NSB. Hans is begin twintig en hij is iemand die conflicten uit de weg gaat. De in theorie explosieve situaties worden bijna nergens echt pijnlijk of tragisch. Wanneer dit af en toe toch dreigt te gebeuren wordt het even boeiend, maar telkens loopt het met een sisser af. Hij hoeft niet onder te duiken, maar wordt afgekeurd voor tewerkstelling in Duitsland. Zijn ouders worden niet bejaagd. Hij hoeft geen grote morele keuzes te maken. En wanneer tijdens de bevrijding hun huis gebombardeerd wordt en van de huisraad niets meer over blijft, levert dit niet al te dramatische taferelen op. Sowieso is Hans vaak wat onderkoeld. Er wordt een trein beschoten en het enige wat hij erover kan schrijven is dat de trein een halfuur vertraging heeft. Een mooie waarneming is wel dat veel goede vaderlanders met de Duitsers handel drijven en zichzelf hiermee verrijken. Dit terwijl zijn ouders heel braaf en ook gezagstrouw zijn, geen maar wel openlijk lid zijn van de NSB.

Het gedoe met Sibylle duurt eindeloos en vreet ook aan hem. Hij weet al lang dat hij niet op meisjes valt. De ontmoetingen met haar verlopen steeds eender, maar zich echt uitspreken kan hij pas aan het einde van het boek, na een jaar of zo verkering. Die hele Hans vind ik eigenlijk maar een vervelende kwast. Hij heeft geen humor en praat op deze jonge leeftijd al veel over vroeger. Een van de weinige grappige passages is die waarin hij vertelt over de gymlessen op school. Sport is echt niks voor hem.

Hans is vogelspotter, maar gaat nogal wreed om met lokvogels. Dat kun je nog lezen als iets wat iedere vogelspotter deed in die tijd. Hij beschrijft ook zijn drang om dieren te mishandelen en geeft hier voorbeelden van die niet zo fijn zijn om te lezen. Achteraf is hij zelf verbaasd over zijn gedrag, omdat hij toch ook een dierenvriend is.

Vooraf had ik gelezen dat Adriaan Venema Hans Warren had aangevallen in 1990, juist over dit eerste dagboek dat in de oorlog speelt. Bepaalde informatie had Warren niet kunnen weten in die tijd, zoals over de gaskamers en de tewerkstellingen in Duitsland. Hij noemde het dagboek daarom een vervalsing. Warren verdedigde zich met feiten en kreeg hierbij steun van Lou de Jong en het RIOD. Ondanks deze rechtzetting heb ik dit boek wel gelezen met de vraag of het oorspronkelijk echt in 1942-1944 is geschreven. 

Hans Warren begint het dagboek met heel opzichtig te melden dat wat hier staat echt alleen voor hemzelf bedoeld is. Niemand anders mag het lezen. Ik las hier meteen een vorm van onbewust biechten in. Waarom zou je dit opschrijven als het alleen voor je eigen ogen is bestemd? Twee keer las ik in een lopende tekst dat hij met iemand bevriend is geraakt. Dat vond ik opmerkelijk. Hoe weet je dat na een eerste ontmoeting? In een roman is dit niets bijzonders. Je vertelt over een eerste ontmoeting met een latere vriend en geeft hiermee een vooruitblik. Maar in een dagboek is dit wat vreemd. Er zijn nog twee andere kleinigheden die mij opvielen. Hans gebruikt in juni 1942 het woord bijltjesdag. Dit werd voor die tijd een enkele keer gebruikt in een illegale krant. Hij kan het daar gelezen hebben of van een van zijn vrienden hebben gehoord. Maar toch opmerkelijk. Een tweede ding, op 31 juli heeft hij het over damesbloesjes met korte mouwen en schrijft dan:” Het was voor de jongens nog geen mode om blouses met korte mouwen te dragen.” Dit heeft weer de vorm van een vooruitblik, want deze blouses raakten pas na de oorlog in de mode. Ook opmerkelijk.

Maar toch twijfel ik niet aan de authenticiteit van de dagboeken. Alleen is het natuurlijk goed voorstelbaar dat hij nog even door de tekst is heengegaan om het stilistische aan te passen en hier en daar een zin toe te voegen of om te buigen. Daar is verder niets mis mee. Als schrijver wil je toch niet dat er hele lelijke zinnen in je boek staan of uitspraken waar je helemaal niet meer achter kunt staan. Niets menselijks was hem vreemd. Leuk dat ik eindelijk een dagboek van Hans Warren heb gelezen, maar ik denk dat ik de andere tweeëntwintig delen aan mij voorbij laat gaan.