Patrik Ouředník is een Tsjechische schrijver met een breed oeuvre. Hij schrijft poëzie, romans, essays en boeken die moeilijk binnen één genre te vatten zijn. In de jaren tachtig vluchtte hij uit Tsjecho-Slowakije. Sinds die tijd woont hij in Frankrijk. Naast schrijver is Ouředník vertaler van een groot aantal boeken. Hij vertaalt zowel van Frans naar Tsjechisch, als omgekeerd.
‘Europeana’ verscheen in 2001, is in vele talen vertaald en oogstte veel waardering. Het boek geeft in kort bestek een Europese geschiedenis van de twintigste eeuw. Ouředník hanteert geen chronologie. Alle gebeurtenissen en ideeën die hij in staccatostijl beschrijft lijken even belangrijk. Dit effect wordt versterkt doordat bijna iedere zin begint met ‘En’.
Hij heeft aan de ene kant een obsessie met details en cijfers – de gemiddelde lengte van gesneuvelde soldaten in Normandië was 173 cm. Aan de andere kant doet hij voortdurend uitspraken als ‘De communisten vonden dit’, de ‘Fransen zeiden dat’ of ‘Jonge mensen waren van mening dat men terug moest keren naar de wortels van de wijsheid’. Hij schrijft ook in algemeenheden als ‘landen kozen voor’. Je denkt dat hij bedoelt dat de machthebbers ergens voor kozen, maar het gaat in dit geval om een assimilatieproces. Kun je hiervoor kiezen? Veelal zijn deze beweringen ironisch bedoeld, maar toch gaat de toon ervan op den duur tegenstaan. En soms wil je gewoon meer informatie, bijvoorbeeld als hij schrijft dat de ene filosoof iets beweerde en een andere juist het omgekeerde, dan wil je de namen weten van deze filosofen.
Ouředník heeft een voorkeur om extreme gebeurtenissen te benoemen. Oorlogen en revoluties zijn natuurlijk bepalend geweest voor deze eeuw, maar hij weet daarbinnen de meest wrede aspecten naar voren te halen. Hij schrijft over gaskamers, de eugenetica, gedwongen sterilisaties en genocides. Soms vliegt hij hierbij uit de bocht. Hij brengt het verhaal dat van het vet van vermoorde Joden zeep werd gemaakt alsof dit een gangbare praktijk was. Het staat niet eens vast of die werkelijk is gebeurd, en zeker niet op grote schaal.
‘Europeana’ is vooral een geschiedenis van ideologieën. Kundig weet Ouředník samenvattingen te geven van de bedoelingen en de effecten van het fascisme, het communisme, liberalisme, positivisme, enzovoorts. Hij besteedt veel aandacht aan scientology, maar ook de angst voor de millenniumbug beschrijft hij in termen van een ideologie.
Dat het altijd mis gaat met ideologieën laat hij mooi zien aan de hand van het Esperanto, een taal die de communicatie tussen volkeren zou moeten vereenvoudigen. Men zou elkaar begrijpen en aan alle oorlogen zou een einde komen. Al snel vielen de Esperantisten uiteen in verschillende stromingen die elkaar naar het leven stonden. In de Sovjet-Unie zag men hen sowieso als een bedreiging. Het communisme biedt al een wereldtaal. Esperantisten verdwenen in strafkampen.
‘Europeana’ is een aardig boekje dat met een licht cynische toon kort inzicht geeft in onze geschiedenis. Aan feitelijkheden brengt het niks nieuws. Bijna alles wat erin staat wist ik al. Leuk is dat Ouředník eindigt met de laat-twintigste ideologie die het einde van de geschiedenis verkondigde. Zijn laatste zin luidt: “Maar veel mensen kenden die theorie niet en bleven doodleuk geschiedenis maken.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten