Martin de Haan is dé vertaler van Houellebecq. Hij is daarmee vanzelfsprekend kenner en liefhebber van zijn werk. Hij ontmoet de schrijver regelmatig en is waarschijnlijk de Nederlander die hem het beste kent. Maar wat betekent het om Houellebecq te kennen? Deze gevarieerde bundel bevat journalistieke en persoonlijke stukken, en originele teksten van Houellebecq. De Haan geeft inzicht in zowel de persoon als het werk van de Franse schrijver. De rode draad is dat het werk ambigu is. En de persoon Houellebecq is niet in enkele clichés te vangen.
Het lijkt vechten tegen de bierkaai. Bij het verschijnen van ieder nieuw boek willen lezers en recensenten Houellebecq vastpinnen. Hij wordt rechts-extremistisch genoemd, of een racist, een vrouwenhater, een cynicus, enzovoorts. Als vanouds wordt een personage verward met de auteur. Daarbij lijken zijn romans een boodschap uit te dragen. De Haan zegt daar interessante dingen over.
Ten eerste hebben personages natuurlijk opvattingen. Deze vormen een belangrijk deel van de teksten van zijn romans. Bij Houellebecq zijn deze opvattingen vaak extreem. Met onze politiek correcte blik verwerp je over het algemeen deze meningen over vrouwen, buitenlanders, kinderen, noem maar op. Als vanzelf worden meisjes beschreven als lustobject, consequent een hele roman door. Dit is dus niet de mening van de auteur. Daarbij is het soms moeilijk de toon te vatten van wat de personages beweren. De grens tussen ironie en ernst is niet duidelijk. Dit is voor mij juist het aantrekkelijke van de boeken van Houellebecq.
Naast romans schrijft Houellebecq ook non-fictie en beweert hij dingen in interviews. Ook hier lopen ernst en ironie door elkaar. Hij wordt wel een bedrieger genoemd. De Haan geeft aan dat iedere schrijver in feite een bedrieger is, maar dat bij Houellebecq het bedrog wat extremer is. Dit bedrog strekt zich uit tot buiten zijn werk. Hij noemde bijvoorbeeld Trump eerst de beste president die Amerika ooit heeft gekend. Later beweerde hij het tegenovergestelde.
Boeiend is ook dat bij Houellebecq het personage en de verteller door elkaar kunnen lopen. De Haan laat zien dat er veel inconsequenties zitten in zijn boeken. In ‘Serotonine’ weet de hoofdpersoon bijvoorbeeld hoe het leven van zijn ex-vriendin verder ging na hun scheiding, zonder dat hij haar ooit nog had gezien of van anderen over haar had gehoord. De verteller kan dit weten, maar het personage niet. De vraag is of dit erg is. Ik vond het wel vreemd tijdens het lezen, maar stoorde mij er niet heel erg aan.
Voor een lezer kunnen deze inconsequenties verwarrend werken. Het laat ook ruimte om zowel zijn personages als de auteur op hele verschillende manieren te typeren. De Haan laat zich in zijn boek niet verleiden om de ambiguïteit van Houellebecq weg te nemen. Daarnaast komt hij in verweer tegen de aantijging dat de stijl van Houellebecq slordig of inconsequent is. In de Franse literaire traditie is een non-style een zwaar vergrijp, meende een Franse recensent. Dit is precies wat Houellebecq doet. Hij streeft niet naar een vaste stijl, maar stemt deze af op de context.
‘Aan de rand van de wereld: Michel Houellebecq’ is een uitstekende introductie op zijn werk. Mooi zijn de interviews die in het boek staan. De Haan bezocht hem ooit en werd ontvangen in pyjama. Ik probeer mij dit voor te stellen, maar het lukt mij niet helemaal. Ook was ik verrast door de lieve hond van Houellebecq. Er staat een foto van Clément in het boek. Nog een verrassing, ik wist dat hij een liefhebber van Schopenhauer is, maar dat hij een boek over Wittgenstein wilde schrijven was nieuw voor mij. Helaas is het er niet van gekomen. Grappig zijn de praktische wenken voor de beginnende Houellebecqvertaler. De stukken van Houellebecq zelf zijn ontroerend. Hij beschrijft zichzelf als kind, “zijn angstaanjagende fysieke remmingen.” Hij zag onlangs een foto van zichzelf uit die tijd: een mooie, leuk geklede jongeling. “Het meest komische (of tragische, zo men wil) is dat ik uiteindelijk het personage heb weten te worden dat ik dertig jaar eerder had geconstrueerd. Op recente foto’s ben ik inderdaad meestal vreselijk.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten