Herman Pleij – Geluk?

Voor de maand van de geschiedenis schreef Herman Pleij dit boekje over geluk. Het is geen essay of pamflet geworden, maar een korte blik op hoe de Middeleeuwse samenleving geluk zag en hoe dit beeld in Europa is veranderd na 1500. Hij trekt geen conclusies, behalve dat onbeknotte vrijheid misschien een essentiële voorwaarde is voor intieme gelukservaring.

Die vrijheid ontbrak in de Middeleeuwen geheel. Het geluk was elders te vinden, in het hiernamaals. Lijden en boete doen hadden zin. Je kwam ermee in de hemel. Pleij noemt dit het ‘spiritueel beloningspakket’. In de inleiding schets hij het tegenovergestelde wereldbeeld aan de hand van het blad ‘Happinez’. In een dikke glossy wordt de lezer voorgehouden dat geluk voor iedereen is weggelegd. Gelukkig zijn kun je leren. Met mooie plaatjes worden unieke geluksmomenten in beeld gebracht.

In schril contrast staat de Middeleeuwse ervaring. Het dagelijkse leven was zwaar. Het lichaam was niets meer dan een strontzak, die het best doorlopend getuchtigd kon worden. Zelfkwelling en minachting voor het lichaam werden door de kerk gewaardeerd. De duivel zat achter ieder lichamelijk genot. Zelfs lachen was duivels.

Op basis van deze levenshouding ontstonden vele messiaanse geluksbewegingen, zoals de flagellanten, die zichzelf geselend door het land trokken. Zij richtten zich tegen de institutionele kerk. Een leider van deze beweging werd daarom rond 1400 opgepakt, gedood en meteen begraven. Zijn volgelingen waren geschokt. Zij groeven hem op en zetten hem rechtovereind, alsof hij op weg naar de hemel was.

Pleij gaat uitvoerig in op de seksuele beleving. Uiteraard was plezier aan seks beleven uit den boze. De praktijk was anders. Er waren zoveel feest- en andere dagen waarop seks niet was toegestaan. Als het volk zich hier aan had gehouden was Europa ontvolkt geraakt. Rond 1500 kwam er een verschuiving. Seks voor je plezier mocht.

In vogelvlucht schetst Pleij de ontwikkeling naar het recht op aards geluk. In de achttiende eeuw kwam het idee op dat geluk buiten ligt, buiten de stad en speciaal bij natuurvolken. Rousseau en veel later Frederik van Eeden waren pleitbezorgers van dit idee. In de praktijk ging het mis met de gelukskolonie van Van Eeden.

Pleij laat zien dat geluk zich niet laat opleggen. Communistische en andere ideologieën beloofden een gouden toekomst. Zij faalden jammerlijk. Hij besluit zijn boekje met het eeuwenlange idee van Cocagne, een luilekkerland waar het eten alom aanwezig is, iedereen een dak boven zijn hoofd heeft, etc. Hij stelt dat de meeste wensdromen vijf eeuwen later werkelijkheid zijn geworden in de westerse wereld.