Wieslaw Mysliwski – De Horizon

‘De Horizon’ is het meest autobiografische boek van de Poolse schrijver Wiesław Myśliwski. Dit is de vierde roman, en wederom een dikke, die door Karol Lesman is vertaald in het Nederlands. In het boek gaat Myśliwski terug naar zijn jeugd. De verhalen spelen zich eerst af op het platteland. Later wordt de kleine Piotr met zijn familie door het oprukkende front verdreven naar een kleine stad. Hier groeit hij op en ontmoet er zijn latere vrouw.

Het boek kent weinig chronologie, zoals vaker in de boeken van Myśliwski. Maar in ‘De Horizon’ lopen de verhalen nog meer in elkaar over dan in zijn eerdere romans. Lang kan hij stilstaan bij een detail, zoals het uitzoeken van een stropdas voor een schoolfeest of het afdalen van de lange trap naar zijn huis of het drinken van zijn eerste glas wodka. Ongemerkt en in een zelfde alinea kan hij zomaar een sprong in de tijd maken en pas tientallen pagina’s later terugkeren naar waaruit dit verhaal ontsprong.

In ‘De Horizon’ staan de ouders van Piotr centraal. Zijn vader is zwak en ziekelijk. Hij komt jong te overlijden. Samen met zijn moeder bewoont Piotr een armoedig souterrain. Boven hen wonen de zusters Poncka. Zij zijn liefdevol voor de jongen. Hij drinkt er vaak cacao. De dames ontvangen geregeld heren. De jonge Piotr komt er langzaam achter dat de zogenaamde zusters geen naaisters zijn.

De moeder van Piotr is zorgelijk en praatziek. Zij heeft het beste met haar man en haar zoon voor, maar niet altijd zitten zij op haar aandacht te wachten. Haar man keerde ziek uit de oorlog terug. Hij verbergt zijn ziekte en houdt het op gespannen zenuwen. “Hij was immers niet de enige wiens zenuwen zo gespannen waren, heel veel mensen hadden er last van, maar straks was alles voorbij, dan zouden ook zijn zenuwen  weer in evenwicht komen en zouden we weer zo’n leven krijgen als we voor de oorlog hadden.”  Deze tijd komt echter niet meer terug.

Na de oorlog is er tijdelijk eten in overvloed. Kuddes vee worden uit Duitsland weggevoerd. In hun stadje wordt een deel geslacht. Zij krijgen volop vlees. Kunnen het nauwelijks op. Later is er geen vlees meer te krijgen en illegaal slachten wordt zwaar gestraft. De maatschappelijke omstandigheden in de naoorlogse periode wordt nergens uitvoerig beschreven. Maar door losse opmerkingen begrijp je de invloed van het communisme. Wanneer beschreven wordt wat voor soort mannen er bij de zusters Poncka op bezoek komen weidt Myśliwski uit over alle elegante mannen uit de betere kringen, maar eindigt met de opmerking dat het geen goede tijd was voor de betere kringen.

Net zo vanzelfsprekend schuift hij voortdurend de oorlog zijn verhaal binnen. Wandelt er iemand door een veld, dan merkt hij op dat hier nog steeds de mijnen liggen te wachten en volgt er overgang naar oorlogstafereel. De bevolking is verbaasd wanneer de oude Joodse vrouw Buba ook de stad moet verlaten. “Laat haar toch hier blijven, hier sterven, hoelang nog?” Een rit met een Joods gezin wordt vervolgens door Myśliwski uitvoerig beschreven. Over de gruwelen die hen te wachten staan, zwijgt hij.

De burgemeester is een opvallende figuur in het stadje. Wanneer hij op zijn paard door de straten raast, vlucht iedereen snel naar binnen. Een oom van Piotr is een beetje de weg kwijt. De hond van Piotr heeft een oog verloren. Volgens de oom heeft een dorpeling dit oog uitgestoken. Eindeloos probeert hij erachter te komen wie dit heeft gedaan. Wanneer de burgemeester voorbij draaft blijft hij staan en vraagt hem om hulp. Wat volgt is een lange tirade, die overgaat in een schitterend filosofisch vertoog over zonde en bekrompenheid. Hij praat over ‘De wet van de wederzijdse verdenking’. De conclusie is dat je altijd weer bij jezelf uitkomt. Later wordt de burgemeester geëxecuteerd.

Zo kent het boek prachtige bespiegelingen, bijvoorbeeld over de horizon: “die lijn om ons heen tussen hemel en aarde die ons insluit. Hoewel dat niet meer dan een illusie is. Steeds als je erheen wilt, zal hij zich verwijderen, zonder zijn afstand tot jou te verliezen. En je zult je altijd in het midden bevinden, Je zult er nooit geraken. Het bewijs eens te meer dat de aarde rond is. ”

Er valt voldoende te lachen in de verhalen van Myśliwski. De stukken over bimber, de zelfgestookte wodka, zijn hilarisch. Het is het universele ruilmiddel. “Trouwens wat koop je tegenwoordig nog voor geld? En voor bimber alles. Zo was het na de vorige oorlog en zo zal het altijd gaan. Bimber is geld van zuiver goud. O, neem dit horloge.”

Bizar is het verhaal van het meisje Sulka, met de rode haren. Zij vindt iedereen die vlucht dom. Zelf  weigert zij ondergoed te dragen, hoeveel onderbroeken haar moeder ook voor haar koopt. Piotr is gefascineerd door haar, maar mag van haar moeder niet met Sulka omgaan.

In het laatste hoofdstuk komen verschillende verhaallijnen samen. Het boek eindigt liefdevol. Eerst vertelt Myśliwski over hoe zijn vader en moeder elkaar hebben leren kennen. Zij had medelijden met hem, “want terwijl hij daar zo in dat halfduister in de verste uithoek stond, zag ze in die opengesperde ogen van hem als het ware al de dood, en uit dit medelijden is ze verliefd op hem geworden.”

Daarna volgt de eerste ontmoeting met zijn latere vrouw Anna. Hij is al tijden verliefd op haar. Per toeval belanden zij in dezelfde kano. Zij raakt hem aan. De pijn en liefde gaan gelijk op. Later zal hij alles begrijpen.

‘De Horizon’ is alweer een hele rijke roman van deze Poolse meester. Myśliwski weet zijn persoonlijke verhaal dat zich in verschillende tijden afspeelt synchroon te vertellen. Nergens doet dit gekunsteld aan. Het kost wel enige moeite je in zijn wereld helemaal onder te dompelen. Zijn uitweidingen en herhalingen duren soms iets te lang, zoals het ellenlange stuk over het terugvinden van een verloren schoen. Maar hierdoor krijgt het lezen van “De Horizon’ wel een hallucinerend effect op je.