Ali Smith - Winter

Eerder las ik van Ali Smith ‘Authumn’. Winter uit 2017 is de daarop volgende roman in de vierdelige cyclus. Ik las het boek in vertaling. Het verhaal speelt evenals ‘Herfst’ in de nabije toekomst en is caleidoscopisch te noemen. Er zijn vier hoofdpersonages: de twee zussen Iris en Sofia, Art de zoon van Sophia en ‘zijn vriendin’ Lux, die hij inhuurt om bij zijn moeder Kerst te vieren.

Sofia woont afgelegen in een zeer ruim huis. Art is volgzaam naar zijn moeder toe. Zij wenst zijn vriendin te zien, dus zorgt hij voor een vriendin. Al gauw  blijkt dat Lux alle conventies aan haar laars lapt en zijn moeder dingen vraagt die hij nooit zou durven te vragen. Zij besluit zelfs de zus uit te nodigen voor de Kerst. De twee zussen hebben elkaar al tijden niet gesproken. Het zijn twee uitersten van elkaar. Sofie is een conservatieve kakmadam die veel geld heeft verdiend in de handel. Iris is rebels. Zij liep jong van huis weg en sloot zich aan bij een groep fanatieke anti-kernwapen-demonstranten.

Het spel waarbij Art op zoek gaat naar zijn achtergronden – wie was zijn vader? - en de zussen elkaar verbaal in de haren vliegen is de kern van het verhaal van Smith. Lux fungeert als buitenstaander. Zij heeft van sommige dingen, politiek en maatschappelijke gebeurtenissen bijvoorbeeld, geen flauw idee. Van andere zaken beschikt zij over veel kennis, bijvoorbeeld over het werk van Shakespeare. Art is blogger en produceert allerlei nepnieuws, zoals waarnemingen van bijzonder vogels. Zijn leven is namaak; het lukt hem niet om te veranderen.

Wat Smith in ‘Herfst’ deed, doet zij opnieuw in dit boek. Zij propt het vol met allerlei thema’s en bewandelt talloze zijpaden. De jeugd van beide zussen wordt beschreven. De vader vocht in de Tweede Wereldoorlog en hield daar een levenslange hekel over aan alles wat Duits was. Elvis komt vaak voorbij en over de Mona Lisa schrijft Smith dat mensen vroeger naar het schilderij keken, maar tegenwoordig de rug toekeren om een selfie te maken. Het verhaal gaat ook over schuld, onafhankelijkheid, verstoorde communicatie, postmodernisme en moderne techniek.

Smith voert elementen op uit de huidige geïndividualiseerde maatschappij met een ver doorgevoerde automatisering en trekt dit door naar de toekomst. Mensenkassa’s in de supermarkt zijn een uitzondering, cash geld opnemen is nauwelijks mogelijk en er staan mooie bespiegelingen in over de wegwerpmaatschappij. “We bezitten dingen niet, zei ze. Kijk hoe ze allemaal naar ons terugkijken. We denken dat ze van ons zijn, maar we kunnen ze kopen, hebben, weggooien wanneer we er klaar mee zijn. Ze weten zonder iets te hoeven weten dat we zelf de wegwerpdingen zijn.”

Sommige elementen zijn bizar, zoals het grote bijna lege huis van Sofia, of geheimzinnig, zoals een inbreker die werkt voor de geheime dienst en Sofia ooit een aanbod heeft gedaan. Vreemd is het verhaal aan het begin van het boek. Smith beschrijft vanuit Sofia dat er gestaag een hoofd als een ballon boven haar eigen hoofd groeit. Het hoofd blijft Sofia achtervolgen. Later kun je dit element makkelijk inpassen in de puzzel die de roman is. 

Dat is een beetje mijn bezwaar tegen dit boek. Het zit vol met verwijzingen naar literatuur en naar vermeend gevaarlijke ontwikkelingen in de huidige maatschappij. Trump komt bijvoorbeeld vaak voorbij, zonder dat hij genoemd wordt. Je kunt in het boek alles met alles verbinden, maar de vraag is of dat het verhaal ten goede komt. Het levert bij mij in ieder geval geen emotionele betrokkenheid op met een van de personages. De roman ‘De goede zoon’ van Rob van Essen, waar 'Winter' mij soms aan deed denken, vond ik stukken beter.