Karel Čapek
was een internationaal bekende schrijver en Nobelprijskandidaat. In 1936 kwam ‘Válka
s mloky’ uit. Het boek had meteen succes. Er volgden vrij snel vertalingen in
het Frans, Duits en Engels. Deze zijn sinds die tijd beschikbaar gebleven. In
het Nederlands is ‘Oorlog met de salamanders’ tweemaal eerder vertaald. Deze
derde vertaling van Irma Pieper uit 2010 is de eerste die rechtstreeks uit het Tsjechisch
is vertaald.
In ‘Oorlog
met de salamanders’ wordt de mensheid bedreigd door deze intelligente
diersoort. De salamander staat voor het nazisme of een andere ideologie, maar
de ondergang van de mensheid wordt vooral door mensen zelf ingezet: door
domheid, wantrouwen en geldzucht. Het boek is erg grappig en verrassend
en heeft een bijzondere opbouw.
In het
eerste deel ‘Andrias Scheuchzeri’ (de Latijnse naam voor het beest) ontdekt
kapitein J. van Toch een salamandersoort op een eilandje in de buurt van
Sumatra. De duivels zoals ze door de lokale bevolking worden gezien zijn slim
en zoeken contact met hem. De kapitein leert ze naar parels zoeken en ziet dat
zij handig zijn met messen en andere instrumenten. Met hulp van een
investeerder zet hij een handel op, die zich na zijn dood uitbreidt naar
allerlei werkzaamheden nabij en onder het water. De salamanders vormen op den
duur een gigantisch leger goedkope arbeidskrachten of slaven.
Leuk is dat
in bijna elk hoofdstuk Čapek een ander personage centraal stelt. Hij vertelt
het verhaal chronologisch en maakt sprongen in de tijd, dan zoomt hij opeens in
op een detail. De ontmoeting tussen kapitein van Toch en zijn investeerder
wordt uitvoerig beschreven. Later blijkt de verhaallijn verder te gaan met de
portier die hem binnenliet, meneer Povondra. Een andere scene speelt in een
dierentuin waar een salamander de krant blijkt te kunnen lezen. Het beest is
onderwerp van felle wetenschappelijke discussies. Deze worden breed uitgemeten
in het verhaal, met citaten, verwijzingen naar artikelen en soms een ander
lettertype.
Vaker in
het boek beschrijft Čapek wetenschappelijk en politieke conflicten tussen
landen naar aanleiding van de salamander. Nationalisme en eigenbelang staan
hierbij voorop. Hoewel hij zelf aangaf dat het boek vooral verwijst naar het
nazisme in Duitsland, is Groot-Brittannië het land dat het vaakst belachelijk
wordt gemaakt. De stijfkoppigheid en het conservatisme van de Engelsen leiden
tot veel rampspoed.
De
verhandelingen over de salamanders en bijvoorbeeld hun economische belang of
hun seksleven zijn bizar en erg grappig. Er is geen sprake van een
daadwerkelijk seksuele daad bij de salamanders. Het mannetje seksualiseert het
milieu rond het vrouwtje, waarna zij eitjes afscheidt. Het gedraai en gekronkel
zijn slechts bedoeld als ritueel.
Het tweede
deel van het boek gaat over meneer Povondra, de portier. Hij verzamelt fanatiek
artikelen die over de salamander gaan. “Zoals bekend zijn alle verzamelaars tot
diefstal of moord bereid als het om het verkrijgen van een nieuwe exemplaar
voor hun verzameling gaat; maar dat staat los van hun morele karakter.” De rest
van dit deel is gevuld met deze artikelen. Het lettertype verspringt telkens en
de stukken staan vol noten. Sommige belangwekkende artikelen staan in een
andere taal, waaronder het Chinees. De stukken gaan over zeer uiteenlopende
zaken, zoals het morele karakter van de salamanders, allerlei maatschappelijke
bewegingen tegen en voor de salamander en het streven om de beesten rokjes te
laten dragen.
Het derde
en laatste deel heet ‘Oorlog met de salamanders’. Deze titel zegt genoeg. Een
confrontatie kon niet uitblijven. Er zijn inmiddels miljarden dieren. Een deel
is goed opgeleid. Zij zijn bewapend en hebben ruimte nodig, dat wil zeggen:
ondiep water. Regeringen reageren op de ongebreidelde groei op karakteristiek
wijze. Ze kijken weg, geven een ander land de schuld en politici denken vooral
aan zichzelf.
‘Oorlog met
de salamanders’ is een prachtig en actueel boek. In het nawoord noemt de
vertaler het een caleidoscopische raamvertelling. De opzet is modern, evenals de
thematiek. Je kunt de opkomst van de salamanders op vele manieren duiden. De
dieren zijn slim, maar hebben weinig fantasie. Zij kennen geen moraal, maar
hebben ook geen eigenbelang. Zij hebben geen gevoel voor schoonheid en zijn
vooral goed in het oplossen van rationele problemen. Ik moest denken aan de
opkomst van computers.
Zij nemen het werk van mensen uit handen, maar dreigen vervolgens ons tot
slaven te maken. Ook kun je in het boek de gevaren van overbelasting van het
milieu lezen. In alle gevallen is de mensheid gedoemd om uit te sterven. Geen
prettige boodschap, wel in dit boek met veel humor gebracht.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten