vrijdag 8 juni 2018

Ali Smith – Autumn

Ali Smith is een beroemde schrijfster uit Schotland. Zij schrijft romans, toneel en korte verhalen. ‘Autumn’ is een roman uit 2016. Het is het eerste boek in een reeks. Erna volgden ‘Winter’ en ‘Spring’. Ik heb zo’n vermoeden dat haar volgende boek ‘Summer’ zal heten. ‘Autumn’ stond op de shortlist voor de Man Booker Prize 2017. Het boek kreeg alom lovende recensies. In het Parool stond te lezen: ‘Een caleidoscopisch, uitdagend en stilistisch virtuoos boek’. Je kunt het ook overdrijven.


‘Autumn’ is een beetje een raar boek. Misschien dat het daarom mensen aanspreekt: niet te bizar, wel apart en een beetje zweverig. Het eerste hoofdstuk is een droom van de 101-jarige hoofdpersoon Daniel Gluck. De andere hoofdpersoon is Elisabeth Demand. Als kind woonde zij naast hem. ‘Autumn’ gaat over haar relatie met deze mysterieuze oude man. Daarnaast gaat het boek over haar relatie met haar moeder. De moeder begrijpt de omgang van haar dochter met deze buurman niet.

Het verhaal speelt in verschillende tijden. In de jeugdscènes wordt de moeder van Elisabeth neergezet als een bang wezen, dat elk initiatief van haar intelligente dochter met argwaan bekijkt. Als kind krijgt Elisabeth een schoolopdracht om een buur te interviewen. Zij is nieuwsgierig naar de oude man en stelt alvast een vragenlijst op. Haar moeder vindt het niks en zegt dat zij de antwoorden beter zelf kan verzinnen. Later ontdekt Elisabeth dat haar moeder minder dom en kortzichtig is dan zij altijd dacht.

Het afstand bewaren tot de ander en het al dan niet overschrijden van grenzen is een belangrijk thema in ‘Autumn’. In een interview zegt Ali Smith: “Ik snap de zin van grenzen niet, tenzij we die grenzen oversteken”. Dit thema keert terug in de roman, met name door de inmiddels gerealiseerde Brexit. Elisabeth moet haar paspoort verlengen en komt terecht in een bureaucratische molen. De afstand tussen ambtenaar en burger is levensgroot geworden in het post-Brexit tijdperk. In deze tijd is ook de bibliotheek inmiddels gesloten, wordt gezichtsherkenning ruim toegepast en ben je zonder id vogelvrij.

Dit zie ik als de achtergrond bij het verhaal over de relatie tussen Elisabeth en Daniel Gluck. Vanaf haar jeugd bouwt zij een vertrouwensband met hem op. In de scenes in het heden is Elisabeth een volwassen vrouw. Zij bezoekt Daniel in een verzorgingshuis en leest hem voor, hoewel zij niet weet of hij haar kan horen. Zij slagen er in de leeftijdsgrens te overbruggen.

Rond de oude man blijft in het hele boek een waas van mysterie bestaan. Zijn dromen worden uitgebreid beschreven. Daarnaast loopt het verhaal van de pop-art kunstenaar Pauline Boty. Elisabeth wil een promotieonderzoek schrijven over deze enige vrouwelijke Britse kunstenaar uit de pop-art. Gluck beschrijft nauwkeurig een aantal schilderijen van haar, werk dat al decennia verdwenen is.

Al met al vond ik ‘Autumn’ niet de meesterlijke roman zoals hij in veel recensies wordt voorgesteld. Het taalgebruik is wisselend. Sommige grappig bedoelde scenes, zoals het wachten in het postkantoor voor het verkrijgen van een nieuw paspoort duren te lang. Ook de vele woordspelingen zijn vaak flauw. Maar dan word je weer verrast door hele heldere dialogen tussen de twee hoofdpersonen, bijvoorbeeld een gesprek over het verzinnen van verhalen, waarin Gluck zegt: “So always try to welcome people into the home of your story.”


Geen opmerkingen: