Onlangs verscheen van Arnold Schalks Nachtkaars, een historische roman die speelt in Leiden in de eerste helft van de twintigste eeuw. Steeg uit 2019 speelt in dezelfde plaats en in dezelfde periode. In deze roman hanteert Schalks ook dezelfde manier van vertellen: we volgen de levens van een aantal personages, die in dit geval met elkaar zijn verbonden door de straat waarin zij wonen, De Kloksteeg. Schalks schrijft feitelijk en compact. Je krijgt een hoop informatie mee, zowel over de levens van deze mensen als over de tijd waarin zij leefden. Het was een groot plezier om dit boek te lezen en heb zelfs, toen ik toch in Leiden was, de steeg even doorgelopen.
De Kloksteeg is een doorsneestraatje in het centrum van Leiden tussen de Pieterskerk en de Rapenburg, nabij de Hortus. In de tijd waarin het verhaal speelt wonen er middenstanders, gezinnen en studenten. Er heerst geen grote armoede, maar de meeste mensen zijn wel erg zuinig. Het joodse gezin Kan heeft een bakkerszaak. Micha is het oudste kind en zou de vader moeten opvolgen in de bakkerij. Hij houdt echter meer van lezen en studeren en wil graag jurist worden. Hoewel zijn broer geknipt is voor het ambacht houdt zijn vader vast aan Micha als opvolger. Van jongs af aan levert dit de nodige conflicten op; zo probeert zijn moeder de leeshonger van haar zoon zoveel mogelijk in te perken. Ook na het overlijden van de vader en nadat Micha gaat studeren blijft de spanning in het huis voelbaar. Grappig detail is dat het gezin, er zijn nog vier dochters, allemaal thuis blijven wonen en in de zaak helpen. Micha verlaat pas deels het huis als hij tegen de veertig is; hij slaapt dan op een kamer op zijn advocatenkantoor.
Vaderzoon-relaties zijn een thema in het boek. Franz Joseph wordt net als zijn vader politieagent, maar is niet voor dit werk geschapen, ondanks de strenge opvoeding van zijn vader die vanaf de geboorte zijn zoon voor het vak klaarstoomt. Hij ziet op een gegeven moment zelf ook wel dat zijn missie niet is geslaagd, maar zijn zoon is niet meer in staat zijn leven een nieuwe wending te geven. Onno Brooshooft, afkomstig uit het Groningse Roodenschool doet ook wat zijn vader Jaap hem vraagt, studeren en net als hij arts worden. Onno vertrekt naar Leiden met het voornemen nooit meer terug te keren naar het gehate Groningse platteland. Hij voelt zich verplicht zijn taak te volbrengen, maar zit dagelijks op de sociëteit en drinkt overmatig. Dat de vader in Groningen zijn verwachtingen allang heeft bijgesteld, zelden nog aan zijn zoon denkt en langzaam de greep op zichzelf verliest, daar is Onno niet van op de hoogte.
Een ander interessant personage is de kapper Joop Koutstael; hij is van jongs af aan kaal en heeft een zeer fors postuur. Als kind werd hij veel gepest, maar in het kappersvak vindt hij rust. Hij trouwt met een streng gelovige vrouw en lijkt als enige personage in het boek echt gelukkig. Naast deze centrale figuren spelen politieke ontwikkelingen in de jaren twintig en begin jaren dertig een rol. Schalks gebruikt hier ook personages voor om dit te verbeelden. Zo is een studiegenoot van Onno aangesloten bij het VvA, Het Verbond van Actualisten, een voorloper van de NSB en voert hij een linkse activist op die is gemodelleerd naar Marinus van der Lubbe.
Het boek is opgebouwd uit korte paragrafen die de namen dragen van de hoofdrolspelers. Mooi is hoe de auteur sommige levens kort en krachtig neerzet; in bijvoorbeeld twee pagina’s schetst hij de afkomst van een personage, laat hem verhuizen, zaken ondernemen en zijn familieleden sterven. Het leest soms als een onderkoelde registratie van feiten. Hij doet dit ook met zijn hoofdpersonages: hij vat jaren van hun leven samen in één paragraaf en neemt vervolgens de tijd om één dag heel precies te beschrijven. Zo zie je de levens van Micha, Onno, Joop en Franz Joseph voorbijglijden. Zij proberen zich aan hun lot te onttrekken, hebben verwachtingen, maar hun ambities worden zelden waargemaakt, en ieder moment kan een onverwachte ramp het leven op zijn kop zetten. Het geheel vormt een coherente eenheid die ik met veel plezier heb gelezen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten