Lisa Kuitert – Het boek en het badwater

‘Het boek en het badwater’ is een pleidooi voor het papieren boek. Kuitert heeft niets tegen ebooks. Wel vindt zij dat de opmars en de positieve eigenschappen van het digitale lezen nogal worden overdreven. De vanzelfsprekendheid waarmee het papieren boek wordt afgeschreven stoort haar, en terecht.

In de inleiding richt zij zich tot bibliotheken. In hun mission statements staan mooie woorden over mondige burgers, maar komt het woord boek nauwelijks voor. Er lijkt een soort overijver te bestaan om zo snel mogelijk te digitaliseren en het papieren boek achter zich te laten: “het is een beetje alsof je naar de groenteboer gaat die van alles verkoopt behalve groente.”

Het grote voordeel van het papieren boek is dat je het kunt zien, voelen en ruiken. Dat stellen veel mensen tijdens het lezen erg op prijs. Bovendien kun ze in de kast zetten. Ze vormen een soort geestelijk behang. Ook bij veel verzamelaars gaat het om de verpakking.

Kuitert vertelt met smaak over trotse bezitters van boeken. Grootvizier Abdul Kassem Ismael leefde in de 10^de eeuw. Hij nam zijn boekenbezit altijd met zich mee, op de rug van vele kamelen. De man bezat meer dan 100.000 boeken.

Veel anekdotes gaan over lezen. In Mexico City werd in 2005 besloten dat politieagenten iedere maand een boek moesten lezen, om hen wat beschaving bij te brengen. De criminaliteit daalde aanzienlijk. Uit een ander ‘onderzoek’ onder Engelse vrouwen kwam dat zij vonden dat lezende mannen beter zijn in bed.

Na 1750 werd er langzaamaan op een andere manier gelezen: het intensief (her)lezen van een paar titels maakte plaats voor meer diversiteit en een vluchtiger vorm van lezen. Autoriteiten waarschuwden dat deze verderfelijke leeszucht de stompzinnigheid in de hand zou werken.

Zo behandelt Kuitert een veelheid aan onderwerpen die met lezen en boeken te maken hebben: verboden boeken, hele dure boeken, boekendieven, etc. In één hoofdstuk komt in een notendop de hele geschiedenis van het boek voorbij. Ik wist niet dat eind 19^de eeuw iemand het luisterboek al had bedacht. Een tekening laat treinreizigers zien met een oordopje in. Later dacht men dat met de uitvinding van de grammofoon het papieren boek wel snel zou verdwijnen.

Het is allemaal interessant, maar het betoog uit de inleiding gaat er wat in verloren. Zij bespreekt een aantal serieuze onderzoeken. Zo wordt de keuze voor het lezen van e-books niet door iedereen ingegeven omdat zij dit zo prettig vinden. Het zijn vooral vijftigplussers die veel ebooks aanschaffen. Zij doen dit vooral omdat zij veellezers zijn. De bibliotheek biedt hen te weinig.

Opmerkelijk is ook dat we juist meer non-fictie vanaf papier willen lezen. Slechts 6% van het aanbod aan e-books is non-fictie.

In het hoofdstuk over kinderboeken citeert zij veel onderzoek naar lezen door kinderen. Papieren kinderboeken worden nog steeds veel verkocht. Kinderen vinden het over het algemeen leuker dan lezen vanaf de Ipad. En zij leren er beter door! De Ipad heeft voor kinderen zeker andere aantrekkelijke eigenschappen, maar die staan los van het lezen.

Zorgelijk is dat onder Nederlandse kinderen het tekstbegrip en het leesniveau terugloopt in vergelijking met andere Europese landen. Als het gaat om het gebruik van sociale media, internetten en gamen, dan staan Nederlandse kinderen juist bovenaan. Kuitert pleit daarom voor meer boeken op school.

Jammer is dat Lisa Kuitert niet een slothoofdstuk heeft toegevoegd waarin zij de argumenten systematisch op een rijtje zet. Nu is ‘Het boek en het badwater’ teveel een mengeling van anekdotes en argumenten geworden. Wat haar standpunten precies zijn is niet altijd even duidelijk, daar is dit boekje misschien ook te luchtig voor opgezet.

Net als haar zie ik de voordelen in van digitaal lezen, maar de verdwazing waar vooral beleidsmakers en managers toe neigen om uit een stijgend gebruik van ebooks te concluderen dat papieren boeken binnenkort verdwenen zijn, stoort mij ook.

Vooral word ik er niet blij van als bibliotheken alvast beginnen met – vooral de wat minder populaire boeken – weg te gooien in hoop dat deze ooit digitaal beschikbaar komen. Het is geen wonder dat het gebruik afneemt als collecties in bibliotheken worden ingekrompen. Voor veellezers is digitaal lezen – weliswaar met een beperkter aanbod - dan een uitkomst, maar of het voor iedereen de meest gewenste uitkomst is, betwijfel ik.

Tot slot, er bestaat een ebookversie van ‘Het boek en het badwater’.