Minke Douwesz – Strikt

Minke Douwesz is psychiater en schrijver van drie romans. Onlangs las ik Het laatste voorjaar uit 2023. Zij debuteerde in 2003 met Strikt. Op Wikipedia staat dat haar boeken bekend staan als lesbische boeken, weliswaar met een vraagteken bij de bronvermelding. Deze kwalificatie is wat bekrompen. Van de boeken van Ilja Pfeijffer zeg je bijvoorbeeld ook niet dat zij bekend staan als heteroseksuele boeken. Bovendien doet deze omschrijving geen recht aan de breedte van de onderwerpen in de roman. Het is een verhaal over liefde, seksualiteit, familieverhoudingen, vriendschap en psychiatrie.

 

De hoofdpersoon in Strikt is psychiater Idske Wolters. Zij woonde in Amsterdam voordat zij verhuisde naar een dijkhuis buiten de Randstad. Naast een drukke baan, waarbij Douwesz intensief de behandeling van een aantal patiënten beschrijft volgt Idske een opleiding in de psychoanalyse, waarvoor zij bijna dagelijks zelf op de sofa moet plaatsnemen. Wanneer zij op de dag in Amsterdam een vriendin bezoekt komt zij per toeval in contact met de celliste Judith Verster. Idske wordt verliefd op haar, maar vanaf het eerste contact is duidelijk dat Judith iets anders zoekt: ze had net een contactadvertentie gezet om een man te vinden en samen kinderen te krijgen. Die man heeft zij min of meer gevonden, maar zij blijft twijfelen. Idske en Judith zien elkaar geregeld en bouwen een vriendschap op. Er is ook irritatie, misverstand en onbegrip over en weer.

 

We volgen het verhaal volledige vanuit de blik van Idske. Douwesz beschrijft heel precies en uitvoerig haar beleving van de wereld en de mensen om haar heen, waarbij haar hoofdpersoon voortdurend twijfelt en zich dingen afvraagt, bijvoorbeeld of zij misschien ongeschikt is voor de liefde. Een vriendin noemt dit een soort Droste-effect: iets van alle kanten bekijken. “Heb je het op een rij, dan dient zich weer een andere invalshoek aan.” Het mooie is dat veel gebeurtenissen in het verhaal gespiegeld worden in de analyses die zij heeft met haar analyticus, maar ook met haar eigen patiënten. 

 

Centraal staat haar verliefdheid, maar ook haar vriendschappen met heel diverse personen en de contacten met haar familie komen uitvoerig aan bod. Uiteraard spit zij ook in haar eigen jeugd. Idske is een zeer interessant personage, omdat zij niet in een paar woorden te omschrijven is. Zij is soms stug en anderen begrijpen haar gedrag niet altijd. Zij houdt van het stadsleven en vooral van bioscoopbezoek, maar woont erg afgelegen. Haar vriendschappen zijn haar zeer dierbaar, maar in haar hoofd bekritiseert zij haar vrienden ook. Je kunt haar wat ijdel noemen, met haar mooi gepoetste schoenen en haar keurige bloesjes, maar in haar gedrag is zij dat niet. Het is kortom een personage dat onverminderd meer dan achthonderd pagina’s blijft boeien.

Naast het doorlopende verhaal, waarbij de hoofdpersoon een ontwikkeling doormaakt die haar leven verandert staat het boek vol met interessante opmerkingen over psychiatrie en de psychoanalyse. ”Zelf had ik niet zo’n hoge dunk van de genezende kracht van de psychoanalyse. Ik zag het meer als een manier om je gebruiksaanwijzing te leren kennen. Misschien kon je daardoor de vruchtelozer gedragingen opgeven en ongekende mogelijkheden benutten. Mijn verwachtingen waren ongetwijfeld mede gekleurd door mijn eigen angst voor onvermoede nare herinneringen en weerstand tegen opnieuw te doorleven schande.” In de vele analyses associeert Idske erop los. Haar analyticus doet er meestal het zwijgen toe. De scènes zijn soms pijnlijk, maar vaak ook grappig en relativerend. “Ik was een tijdje stil. Verliefd zijn is moeilijk. Nergens goed voor. Al die commotie. Freek zal wel zeggen, als ze hoort hoe het afgelopen is: “Waarom neem je niet gewoon een leuk meisje?” Maar ik wil geen leuk meisje. Ik kies een hopeloos neurotisch mens uit. Er zal een diepere bedoeling achter steken. Mijn analyticus zei niets. Het ging immers goed. Ik was vrij aan het associëren.”

 

Soms lopen de wereld van de analyse en het dagelijkse leven van Idske door elkaar. In een restaurant komt zij een patiënte tegen. Er is schijnbaar niets aan de hand, maar de toevallige ontmoeting moet eindeloos uitgeanalyseerd worden, zowel in haar hoofd als op de sofa. Ergens zegt zij dat het leven niet op psychoanalyse moet gaan lijken. Daar is haar hoofd al te vol voor. Idske hecht veel aan betekenissen van woorden. Een kleine opmerking van een patiënt of van haarzelf kan een beslissende wending in een leven inhouden. Maar op de laatste pagina volgt er een relativering. In een gesprek over de menselijke stem in de muziek, zegt Judith triomfantelijk: “je hoeft niet altijd te horen wat iemand precies zegt.”

 

Strikt is een roman die een verslavende uitwerking op mij had. Ik moest doorlezen. Was het boek tweemaal zo dik geweest, dan zou dat voor mij geen enkel bezwaar zijn geweest. De manier van schrijven doet sterk denken aan die van Voskuil, Frida Vogels, Nicolien Mizee of aan het autobiografische werk van Gerbrand Bakker. Iemand zei laatst dat zij de Faxenboeken van Mizee oppervlakkig vond. Zij bedoelde het negatief, maar ik vind wel een goede typering. Net als Douwesz beschrijft Mizee heel precies de oppervlakte van haar bestaan. Bij een ontmoeting wordt de omgeving beschreven, de handelingen, de gesprekken en de gedachten van de verteller. De schrijver geeft verder geen overkoepelende gedachte, diepere verklaring of breder kader aan gebeurtenissen, zoals iemand als Ilja Pfeijffer dat doet, maar vervolgt gewoon met een nieuwe scène of een nieuwe gedachtestroom. Ik vind het heerlijk proza, maar er zijn heel wat mensen die er niet tegen kunnen.

 

Tot slot vind ik de titel van deze roman geslaagd. Uiteraard slaat Strikt op het gedrag van de hoofdpersoon en kan deze verwijzen naar de manier van schrijven. Maar in het boek staan ook verwijzingen naar verstrikt raken en er is een belangrijke scène over het strikken van veters. De hoofdpersoon heeft van haar ouders nooit geleerd hoe zij haar veters moest strikken en heeft zelf een bijzondere methode gevonden dit te doen. Het valt haast nooit iemand op hoe raar zij haar veters strikt. Judith ziet het wel.