De Grijzen is de debuutroman van Vincent Merjenberg. Hij schreef eerder verhalen voor De Gids en Revisor. De stijl in deze verhalen is geheimzinnig en surrealistisch. Dezelfde sfeer proef je in zijn debuutroman. Merjenberg is goed in het opbouwen van spanning en de lezer in het ongewisse laten. In deze roman past hij dit procedé uitstekend toe.
Het verhaal draait om vondsten van lijken in gebieden waar een nieuwe metrolijn wordt aangelegd. Dit zijn nieuwbouwwijken in de grensstad. De wereld van De Grijzen is vergelijkbaar met de onze, maar lijkt soms iets primitiever. Eerst dacht ik dat het verhaal in de nabije toekomst speelt, een soort dystopie. Maar misschien moet je het gewoon opvatten als een andere wereld. Merjenberg geeft nergens specifieke informatie over een land of een tijd. De hoofdstad wordt gewoon de hoofdstad genoemd. De grensstad heeft ook geen naam. De afstanden in het land lijken aanzienlijk en de communicatie tussen de hoofdstad en de grensstad verloopt traag.
Lena is journaliste en wordt naar de grensstad gestuurd om het mysterie van de gevonden lichamen te onderzoeken. Haar overleden vader was ook journalist. Zij is ooit in de grensstad geweest maar kent de stad niet goed. Haar voorganger heette Glas en is plotseling verdwenen. Vroeger was het land in oorlog met het naburige land. De grensstad was een conflictgebied. De stad stond ook bekend om de mensensmokkel. Je voelt al snel aan dat deze smokkel verband houdt met de gevonden lichamen. De strijd is nu voorbij en er wordt volop gebouwd in de grensstad. Vreemd is dat de groei van de stad niet zo rijmt met het verval dat Lena overal aantreft. Waarom worden er überhaupt metrolijnen aangelegd in een stad die aan anarchie en rotzooi ten onder lijkt te gaan?
Lena begint haar onderzoek. Zij leunt vooral op de aantekeningen die zij in bezit heeft van haar voorganger Glas. Ze heeft sterk het gevoel dat zij door haar baas en haar collega’s wordt tegengewerkt. Zij tonen in ieder geval zeer weinig interesse. “Misschien was weerzin een beter woord: de weerzin van iedereen in deze godvergeten stad ook maar iets te weten te komen over de lichamen. Bij iedere vondst stond de politie de pers niet te woord, begreep ze van de anderen op de redactie, en wilden degenen die op de lichamen waren gestuit niet meewerken, of ze waren opeens verdwenen. Ook haar collega’s praatten trouwens nauwelijks over wat er gebeurde, bijna als mensen die precies wisten wat er gebeurd was, die er geen nut in zagen woorden vuil te maken aan zoiets alledaags. De kwestie werd gezien als een van die dingen die nu eenmaal gebeuren, of die maar beter zoveel mogelijk met rust gelaten kunnen worden.”
Overal treft zij dezelfde onverschilligheid aan. De politie doet weinig met de vondsten en de mensen die zij spreekt in vervallen gebouwen en in ondergrondse gangenstelsels praten niet graag over de lichamen. Interesseert het hen niet of is het angst die hen doet zwijgen tegenover een journaliste? Merjenberg weet uitstekend de suggestie te wekken dat bij iedere gesprek iets verzwegen wordt en dat er op de achtergrond iets groots speelt, een dreiging.
Naast het verhaal van Lena zijn er nog twee verhaallijnen. Een naamloze journalist die in de grensstad woont, kijkt uit het raam en overdenkt zijn leven. Hij schreef veel over het oversteken van de grens en de gevaren daarvan. Later wordt duidelijk wat zijn rol is in dit mysterie. Hij wilde ooit schrijven over het oversteken van de grens: “Ik hoopte daar ook het verhaal over de oversteek te kunnen publiceren en als alles liep zoals ik verwachtte, als het stuk werd zoals ik beoogde – de verhalen van enkelen die tezamen het verhaal van allen vertelden – zou dat zeker lukken. Zoiets was nog niet eerder gedaan, de oversteken werden doodgezwegen. Alsof men bang was dat de situatie nog verder zou escaleren en er nog meer ontheemden naar de stad zouden komen als bekend werd wat er gebeurde in het donker – in de nacht of onder de grond.” Vaker wordt in het boek in termen als ondergronds of in het donker gesproken over het mysterie. Ook hier wordt naar men verwezen en geen bepaald instantie genoemd: de overheid, een militaire top, de geheime politie of wat dan ook.
Daarnaast is er het verhaal van Jona, dat zich eerder in de tijd afspeelt. Dit verhaal heeft veel weg van een teruggevonden manuscript. Jona woont in een dorp en speelt veel met zijn vriendje Lip. Ook deze gemeenschap is omgeven met geheimzinnigheid. Er is een heuvel waar de voorouders liggen begraven en waar hij niet mag komen. Het bos zit vol gevaren. Op een dag valt hij bij een waterval in het water en wordt meegesleurd. Wanneer hij een dag later terug is in het dorp wordt er nauwelijks op hem gereageerd. Wel is er een vreemdeling in het dorp gearriveerd, Havas. Hij doet bodemonderzoek en komt inwonen in het huis van Jona. Later mag de jongen Havas helpen bij zijn onderzoek, waarvan niet helemaal duidelijk is wat hij onderzoekt. Ook hier blijf je lang in het duister tasten, maar de verhaallijn is bijzonder boeiend. Het lijkt erop dat de drie lijnen ergens zullen samenkomen. Maar interessant is dat er na een oplossing telkens weer een nieuw raadsel ontstaat. Lena lijkt bijvoorbeeld gestaag haar onderzoek door te zetten, maar stuit eigenlijk op steeds meer vragen. Hier zal ik verder niets over loslaten.
Mooi is dat naast een spannend verhaal Merjenberg bespiegelingen opneemt die aansluiten bij de cultuur van de wereld die hij beschrijft en het geheim van de vondsten. “Lichamen verdwijnen, altijd. Maar er ontstaat iets doordat er iets verdwijnt. Een lichaam verliest zijn vorm en zo wordt er iets anders gevormd. Leegte heeft ook contouren.” Deze gedachte lijkt aan te sluiten op de manier waarop Merjenberg zijn verhaal heeft opgebouwd. Hij benoemt niet de kern van het mysterie van de vondsten, wel de contouren van de leegte die achter is gebleven.
Al met al is dit een bijzonder debuut. Merjenberg kan uitstekend sfeer oproepen en een wereld neerzetten die verwondert en die een wat onguur gevoel teweeg brengt. Dat ongrijpbare is zijn kracht, maar spanning moet ook bevredigd worden. Lang tastte ik in het duister waar dit verhaal heenging. De ongewisheid duurde mij iets te lang. Het voordeel hiervan is wel dat De Grijzen een uitstekend boek is om te bespreken in een leesclub, juist omdat er zoveel vragen in onbeantwoord blijven. En het is een interessante wereld die hij schetst en die ook allerlei vragen oproept. Je vergelijkt deze wereld voortdurend met onze wereld. De omstandigheden doen soms denken aan grensconflicten, zoals tussen Mexico en de VS of aan de strijd in de Palestijnse gebieden. Vluchtelingenstromen en groepen mensen die in verpauperde omstandigheden een bestaan willen opbouwen in een grote stad, zijn eveneens herkenbare elementen. Het bijzondere is dat zichtbaar machtsvertoon in de wereld van De grijzen praktisch ontbreekt. Er lijken instanties aan de touwtjes te trekken en veel zaken spelen in het verborgene, maar deze macht treedt niet naar voren. Wat dat betreft laat hij misschien toch een toekomstbeeld zien van onzichtbare macht. De grijzen is een geslaagd en goed geschreven debuut. De spanning is in het hele boek aanwezig, zonder dat er veel wordt onthuld van wat er aan de hand is. Lezers die op een thrillerachtige ontknoping hopen zullen misschien wat teleurgesteld zijn. Daarentegen leent het verhaal zich uitstekend voor meerdere interpretaties.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten