Judith Eykelenboom – Biefstuk

Judith Eykelenboom is samen met Lize Spit en Lieke Kézér genomineerd voor de ANV-debutantenprijs 2017. ‘Biefstuk’ is het verhaal van een meisje dat opgroeit in een ontsporend gezin. Het is vaker verteld. Wat ‘Biefstuk’ bijzonder maakt is de strakke manier van formuleren en het portret van een buitengewone vader.

Levi Storm is vijftien jaar. Zij komt goed mee op school en heeft jarenlang dezelfde beste vriendin. Van haar moeder krijgt zij een ouderwets fototoestel. Zij begint met focussen op de dingen om haar heen. Details ziet zij scherper dan vroeger. Zij schiet foto’s van half geverfde deuren, het gat in het houtwerk in de woonkamer, aangebrand eten en de hamer onder haar bed.

Haar vader Max is werkloos sinds hij het verknald heeft bij zijn compagnon. Samen hadden zij een reclamebureau. Nu zit hij thuis. Hij stort zich op een verbouwing, maakt een schilderij of tart een gezinslid. Vaak is hij ook uit beeld. Voor Levi is hij de leraar; zij is de leerling. Hij heeft overal verstand van, zegt geniaal te zijn en vertelt de meest wonderlijke verhalen. Levi is de enige die er tegenin gaat. Tussen de twee spelen zich hele psychologische veldslagen af.

De andere gezinsleden houden zich meestal afzijdig. Het jongere zusje Hanna is in zichzelf gekeerd. Zij laat zich leiden door geesten en dwangneuroses. De moeder is de meest afwezige figuur in de roman. Zij is het slachtoffer van haar man, maar Max is de enige waar zij van kan houden. Wanneer zij weer zwanger is en het broertje geboren wordt, lijkt zij weer een doel in het leven te hebben.

De ontwrichting van het gezin is dan allang ingetreden. Het samenleven met deze wispelturige, onberekenbare vader is niet vol te houden. Soms doet het gezin iets gezamenlijks, zoals een biefstuk eten. Er is een moment van harmonie. De moeder probeert dit vast te houden, waardoor Max weer eens ontploft.

Levi zoekt haar eigen weg. Zij gaat een tijdje bij een foute vriendin wonen, experimenteert met drugs en verwaarloost haar school. Zij is vooral op zoek naar liefde, met name van haar vader. Eykelenboom weet dit subtiel uit te beelden tussen de soms rauwe gebeurtenissen door. Levi voelt zich soms schuldig voor de chaos binnen het gezin. Met Hanna speelde zij een spel, maar eigenlijk bedroog zij haar. Regelmatig vraagt zij zich af of zij dader of slachtoffer is.

“Ik ben geen slachtoffer, ik ben dader. Dat past beter bij me. Daders bepalen zelf wat ze doen, hebben niemand nodig. Ze zijn roekeloos en hebben nergens spijt van. Of misschien een beetje, achteraf, als het kwaad al geschied is, maar daar hoeven ze van tevoren niet over na te denken.” Het wrange is dat zij juist niet zelf bepaalt wat zij doet. Zij laat zich juist door toevallige omstandigheden leiden. De foute vriendin stelt voor om te gaan stelen. Zij gaat er onmiddellijk in mee.

Het thema lijkt wat zwaar, maar er zitten gelukkig ook de nodige tragikomische scenes in het boek, zoals de gesprekken met een gezinscoach die Hanna komt helpen of de smeekbeden om aandacht van de vader op de rand van het bed van zijn dochter. Het wordt dan een meelijwekkende figuur.

Levi’s moeder trekt zich steeds minder aan van Max. Zij zegt tegen Levi dat haar vader ziek is, ernstig ziek. Zij luistert niet meer naar zijn verhalen, vergeet ze. Uit zelfbescherming. Uiteindelijk moet het wel helemaal mis gaan in het gezin. Je ziet het aankomen en het is geen verrassing. ‘Biefstuk’ verliest hier helaas iets van de kracht die het boek kenmerkt.

Eykelenboom besluit de roman met een hoofdstuk waarin Levi wat ouder is en haar vader bezoekt. Deze terugblik voegt niet veel nieuws toe aan het verhaal. Wel staan er rake typeringen in te lezen die bevestigen wat je eerder al las. “Ze kickte op je verhalen, pap. Ze had je nodig omdat ze zelf het vermogen niet heeft een eigen wereld te scheppen. Ze heeft geleerd haar dromen op te geven terwijl jij jezelf juist gered hebt door in je fantasie te vluchten.”

‘Biefstuk’ is een mooi debuut, maar het niveau van de genomineerden voor de debutantenprijs is dit jaar erg hoog. Ik ben benieuwd wie de prijs gaat winnen.