Een stuk van Sander Kollaard over Elisabeth van Nimwegen bracht mij ertoe dit bijzondere boek te lezen. Onderdak uit 2018 is de tweede roman van Van Nimwegen, die ook actrice is en voor verschillende media werkt als presentatrice. In Onderdak vertelt zij het claustrofobische verhaal van Andrea, een vrouw die zich terugtrekt uit de wereld.
De roman begint klein, bij de krappe ruimte waarin Andrea zich bevindt. Zij moet wennen aan het duister, maar vindt het fijn dat zij zich nauwelijks kan bewegen. “Hoe kleiner de ruimte om me heen, hoe groter de ruimte in mijn hoofd.” Ze ligt in haar slaapzak als een ingebakerde baby. Als vanzelf gaan haar gedachten naar haar kindertijd en naar zomers waarin zij gelukkig was. Die gedachtenstroom houdt het hele boek aan. Zij denkt terug aan haar jeugd en aan haar ouders; haar moeder was vaak weg en ging op een dag naar India om voorgoed te verdwijnen uit haar leven. Andrea heeft een brave man en twee schatten van kinderen. Nu zij hier ligt verlangt zij weliswaar naar haar kinderen, maar zij vraagt zich ook af wat hun huwelijk nog voorstelt. Haar man lijkt dik tevreden te zijn met zijn leven en met haar. Zij kan de sleur, het gedoe met kinderen, de familie en alle routines niet meer aan. Zij speelt een rol en raakt steeds meer uitgeput van het vertonen van sociaal wenselijke gedrag.
Er zit een ongemakkelijk spanning in het verhaal. Andrea is lerares en zou op studiereis naar Finland gaan. Op het laatste moment heeft zij zich hieraan onttrokken en zich ziekgemeld. Tegenover haar gezin doet zij of zij wel is vertrokken. Zij heeft zich hiermee in een onmogelijke positie gemanoeuvreerd. Dit kan niet goed gaan, denk je. De spanning speelt op verschillende niveaus. Je vraagt je af hoe zij tot dit besluit is gekomen, maar het blijft ook lang onduidelijk waar zij zich precies bevindt. Daarnaast moet zij constant haar web van leugens onderhouden. Het sterke aan de opbouw van het verhaal is dat je steeds meer inzicht krijgt in haar leven en in haar motieven en dat dus ook de hierboven gestelde vragen beetje bij beetje worden beantwoord, maar dat daarmee de spanning en het ongemak niet afnemen, integendeel.
Kollaard schrijft dat je de roman op verschillende manieren kunt lezen, als feministisch verhaal, als een verhaal over depressie of als een verhaal over de ondergang van een huwelijk. Van Nimwegen zag de roman zelf, aldus Kollaard, “als een verhaal over de benauwende machinerietjes van een druk, vol en westers leven – relatie en gezin, werk, de kring van familie, vrienden en kennissen. Al die machinerietjes hebben hun eigen regels en rituelen maar wat ze gemeen hebben is de schone schijn.” Zij ziet zich hierin mijlenver afstaan van haar man Tjibbe, die kennelijk het leven met alle stress zonder moeilijkheden aankan. Zij heeft haar ongemak en haar twijfels wel met hem gedeeld, maar hij leeft wat dat betreft in een andere wereld. Andrea geeft op een gegeven moment een lange opsomming van de dagelijkse dingen in haar leven die op orde zijn en haar een gevoel van geluk zouden moeten bezorgen. Dit doen zij echter maar zelden. De opsomming mondt uit in een gevoel van eindeloze sleur en vermoeidheid. Zij is niet in staat dit te delen met iemand. Kollaard noemt dit de duistere kant van het geluksdenken, het taboe op de somberheid van mensen die het goed hebben. Elisabeth van Nimwegen heeft in Onderdak dit thema bijzonder goed uitgewerkt en zoals Kollaard ook liet zien, heeft het goed geschreven verhaal daarnaast nog veel meer te bieden. En tot slot, het overdragen van ongemak op de lezer is een speciale kwaliteit van de auteur.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten