De grenzeloze rivier uit 2021 is het derde boek van Mathijs Deen dat ik in korte tijd lees. En net als de andere twee boeken heb ik dit boek deels geluisterd. Deen leest het zelf voor en zijn stem is zeer aangenaam om naar te luisteren. De opzet van het boek is vergelijkbaar met De Wadden. Het stroomgebied van de Rijn is het onderwerp. Hij duikt in historisch belangrijke gebeurtenissen, gebruikt fictie, stelt zichzelf filosofische vragen en verdiept zich in de geologie en de fauna van het gebied.
Deen was van plan de Rijn te beschrijven als een wezen dat geboren werd en ooit zou sterven. Na gesprekken met geo-wetenschapper Kim Cohen moet hij dit idee loslaten. De Rijn heeft geen oorsprong, noch fysiek, noch historisch. Dit is een negentiende-eeuwse mythe. Er is geen plek waar de Rijn ontspringt. Wel zijn er vele plekken aan te wijzen waar de rivier een smal stroompjes is waar je met gemak overheen kunt springen. Maar deze vele bronnen kun je geen oorsprong noemen. De echte bron is de regen en regen valt in het hele stroomgebied. Ook in de tijd is er geen begin aan te wijzen. Nog voordat de Alpen ontstonden viel er al regen en stroomde het water van hoog naar laag de zee in. Tijdens de ijstijden lag deze zee een stuk verder. De Noordzee was land.
De omvang van het gebied maakt Deen helder door alle uithoeken te beschrijven. De vorm van het geheel dat zich uitstrekt van Zwitserland, Noord-Frankrijk, grote delen van Duitsland en half Nederland heeft de vorm van een schaatsende beer. Op het kaartje aan het begin van het boek is deze beer uitgetekend. Vanaf de tijd van de Romeinen was de Rijn met zijn vertakkingen een zege en een ramp. Waterwegen stelden de Romeinen in staat zich snel te verplaatsen, maar het was ook een grens, waarachter het gevaar lag. De Romeinen sloten vrede met Germaanse stammen, die als tegenpresentatie een percentage mannen moesten afstaan voor de militaire dienst. De diensttijd bedroeg 25 jaar. Deen beschrijft aan de hand van een archeologische vondst, een hoofddeksel, de geschiedenis van zo’n militair die na 25 jaar terugkeert in zijn dorp. Het leuke is dat Deen zijn verhalen graag persoonlijk maakt. De hedendaagse vondst beschrijft hij als een spannend moment, de carrière van de militair is al even beeldend neergezet, alsof hij er zelf bij was. Op dezelfde manier vertelt hij over Karel de Grote en zijn nakomelingen die elkaar naar het leven stonden, waardoor het Duitse Rijk uiteenviel. Hij wil de rivier ook voelen en laat zich onder begeleiding van een kenner op een ruw stuk rivier meevoeren.
Bij al de historische verhalen legt hij een link met het water van de Rijn. Meer specifiek zijn de stukken over het graven van een kanaal tussen de Donau en de Rijn, wat mislukt of over het aanleggen van een brug, een bijna onmogelijke opgave, wat weer laat zien dat de Rijn lange tijd echt een grens was. Er verdronken ook onnoemelijk veel mensen. Nog steeds verdrinken er ieder jaar in het stroomgebied tientallen mensen. In de zestiende eeuw werden in Neurenberg vrouwen die ter dood waren veroordeeld in de Rednitz, een zijrivier van de Rijn, geworpen. De beulen waren er niet dol op. Het was een ingewikkelde toestand. De vrouw werd in een zak gestopt en om te voorkomen dat zij kon ontsnappen werd er bijvoorbeeld een aap of hond mee ingesloten. De beulen hielden meer van onthoofden.
Heel mooi is het verhaal van een zekere Stury. Hij werd geboren in 1885 en vocht in de Eerste Wereldoorlog aan het Oostelijk front. Hij vestigde zich na de oorlog aan de Alpenrijn op het kleine schiereiland Isla Casti. Het zat weliswaar vast aan de wal, maar er was een urenlange bergtocht voor nodig om eraf te komen. Hij woonde er met zijn vrouw, zeven kinderen en evenveel geiten. Zij gaven les aan huis en leefden autarkisch. Voor de kinderen had hij wel een mand aan een katrol gebouwd om het water over te steken. Het eiland bestaat nog steeds, maar er is geen permanente bewoning meer. Mathijs Deen ging erheen om het van afstand te bekijken.
De verhalen zijn prachtig maar het geheel heeft ook iets willekeurigs. In zijn boek De Wadden zat een duidelijk chronologie en wees hij ook op ontwikkelingen in het gebied. Deze ontbreken in dit boek. Maar wederom bewijst hij dat hij vanuit een origineel perspectief de geschiedenis kan laten leven en de lezer kan meenemen in zijn verhalen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten