Toen ik dit boek aanschafte wist ik niet wat ik kon verwachten. Het onderwerp is de IJssellinie. Ik kocht het boek vanwege de bijdrage van A.L. Snijders. Het is een merkwaardig boek. Het is een liefdesgeschiedenis in brieven, een spannend verhaal uit de koude oorlog, een historisch document en een verzameling zkv’s, zeer korte verhalen die zich afspelen op of rond de IJssel en verband houden met de linie. Erik Harteveld is muzikant, dichter, acteur, wat niet eigenlijk? Hij is ook Ruslandkenner.
De IJssellinie was een verdedigingslinie die een groot deel van het gebied rond de IJssel onder water moest zetten in het geval de Russen ons land zouden binnenvallen. De bouw ervan begon begin jaren vijftig. Bij het inwerking treden zouden 400.000 mensen geëvacueerd moeten worden. Nog geen tien jaar later was de IJssellinie overbodig geworden. Het was sowieso de vraag hoe effectief deze linie werkelijk zou zijn. Ondanks strikte geheimhouding wisten de Sovjets al tijdens de bouw van de linie af. Het eerste deel van Koude oorlog aan de IJssel bestaat uit een briefwisseling tussen Klazina Borisovna, een jonge weduwe uit Leningrad en Pieter Kottier, een Nederlandse ingenieur die aan de linie werkt.
Klazina schrijft de eerste brief in 1951. Zij heeft ontdekt een afstammeling te zijn van Nederlandse boeren en een verre verwant te zijn van Pieter. De ingenieur en zijn familie weten niet wat hen overkomt. Het verhaal blijkt te kloppen. De twee schrijven al snel heel familiaar over elkaars leven. Voor het feit dat de Russische brieven in het Nederlands zijn opgesteld heeft Klazina de smoes dat een vriendin van haar Nederlands kent. Uiteraard zit de KGB achter de brieven en is het doel informatie los te krijgen over de IJssellinie.
De opzet van dit deel van het boek is goed gelukt. De getypte brieven zijn weergegeven om zo authentiek mogelijk over te komen. De ouderwetse kiekjes en de kunstzinnige detailfoto’s zijn erg mooi. Ik werd meegesleept door het verhaal en dacht even dat zoiets in het echt plaatsgevonden had kunnen hebben. Jammer is dat Klazina (de KGB-agent) vertelt over allerlei Russische gewoonten, zoals hoe er betaald wordt in een winkel en hoe het openbaar vervoer werkt, alsof zij weet dat dit er anders aan toe gaat dan in Nederland. Ook het liefdesavontuur waar Klazina op aanstuurt komt wat gemaakt en simpel over, maar dat kun je ook lezen als iets typisch uit de jaren vijftig. De KGB-rapporten waarmee de briefwisseling wordt afgewisseld, doen wel een beetje Kuifje-achtig aan.
De ontknoping met het nodige drama is behoorlijk spectaculair. Ik zal niets verklappen. Wat mij het meest heeft verbaasd is dat deze IJssellinie werkelijk bestaan heeft. Ten koste van wat zouden we besluiten om honderdduizenden mensen uit hun huizen te jagen? En dachten we echt dat de Sovjets vanuit Duitsland over land Nederland zouden aanvallen, alsof we nog in de zeventiende eeuw leven. Dit verdedigingswerk is duidelijk bedacht achter een bureau, door ouderwetse generaals en wereldvreemde politici.
Het tweede deel van het boek bestaat uit een serie zkv’s van A.L. Snijders die de vorm hebben van brieven aan Erik Harteveld. Veel verhalen kwamen mij bekend voor uit andere bundels, maar zij blijven leuk om te lezen. Tot slot een citaat. “Toen ik werd opgeroepen naar de Sarphatistraat te komen voor de medische keuring voor het leger, schrok ik. Ik zei tegen de dienstdoende arts dat ik niet in het leger hoorde omdat ik een gevaar voor mijn kameraden zou zijn met mijn nieuwe wapen. Ik zou ongecontroleerd om mij heen kunnen gaan schieten, zonder noodzaak, zonder haat, gedwongen door de geheime kracht van het wapen – ik zou breidelloos worden. ‘Aanstellerij’, zei hij, ‘u simuleert, u heeft dit uit uw hoofd geleerd, u bent gezond. Na de keuring werd ik bij het oversteken van de Sarphatistraat aangereden door de tram. Mijn rechterknie werd verbrijzeld, ik hield er een stijf been aan over, na een jaar werd ik definitief afgekeurd.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten