Susan Orlean – The Library Book

Susan Orlean is een Amerikaanse schrijver en journalist. Zij is vooral bekend van haar boek ‘The Orchid Thief’ uit 1998. Vorig jaar verscheen ‘The Library Book’. Toen ik dit boek getipt kreeg en er kort iets over las, dacht ik dat het ging om een roman op basis van een vrijwel vergeten gebeurtenis in Los Angeles: het uitbranden van de centrale bibliotheek in die stad op 29 april 1986. ‘The Library Book’ is geen roman, maar Orlean weet uitstekend literaire spanning op te bouwen rond de onbeantwoorde vragen die de gebeurtenissen rond de brand nog steeds oproepen.

Maar haar boek is meer. Zij schrijft naast de dramatische gevolgen van de brand, een geschiedenis van de bibliotheek in Los Angeles en geeft een uitstekend beeld van het huidige bibliotheekwerk in Los Angeles, met uitstapjes naar de rest van Amerika. Het spannende element zit in de vraag wie de brand heeft gesticht. Orlean houdt van details en zijpaden. Zij verdiept zich in het persoonlijke leven van de verdachte brandstichter Harry Peak, maar heeft ook onderzoekers gesproken die twijfelen aan de lezing van de brandweerpolitie vlak na de brand. Zij begeeft zich in haar onderzoek op het pad van de psychologie, de rechtspraak en de scheikunde. Zij bedrijft onderzoeksjournalistiek.

De brand was immens. De brandweer was met al het materiaal uitgerukt en had zeven uur nodig om de brand te blussen. Er gingen 400.000 boeken verloren, door de vlammen en door het bluswater. Er vielen geen doden. Wel waren er gewonden onder de brandweerlieden. Het was een van de grootste bibliotheekbranden uit de Amerikaanse geschiedenis. Toch was het geen wereldnieuws. Dat had vooral te maken met het moment. De brand viel samen een veel grotere ramp, die van Tsjernobyl.

Mooi is dat na de brand duizenden vrijwilligers meehielpen met boeken inpakken en sorteren. Orlean spreekt getuigen en veel (oud-)medewerkers van de bibliotheek. Zij voelden zich zeer sterk verbonden met het gebouw en met hun werk. De emoties liepen hoog op na de brand. Sommige medewerkers waren niet meer in staat terug te keren in hun functie. Pas na jaren kon de verbouwde en ruimer geworden bibliotheek eindelijk weer open. Een gevolg van de brand was dat de catalogus geheel moest worden opgebouwd. Alle boeken moesten opnieuw worden ingevoerd. Deze noodzakelijke vernieuwing zorgde er wel voor dat zij in 1994 als eerste bibliotheek in Amerika een online catalogus hadden.

Het onderzoek leidt al snel tot de conclusie dat de brand is aangestoken. Orlean spreekt met familie en kennissen van Harry Peak en geeft een levensschets van deze wonderlijke man. Harry waande zich een acteur, maar wist zich in werkelijkheid slechts in leven te houden met allerlei kleine baantjes. Hij was hoogst intelligent en had een goede babbel. Hij was ook een warhoofd, liet dingen in de soep lopen en vergat vaak waar hij mee bezig was. Mensen zagen hem eerder als onhandig dan slecht. Zijn fantastische verhalen werden door mensen die hem langer kenden niet mee gelooft. Toen hij als verdachte in beeld kwam beviel de aandacht hem in eerste instantie wel. Hij bekende niet, maar vertelde tijdens ieder verhoor een ander verhaal over hoe hij de bewuste dag had doorgebracht. Overduidelijke tegenstrijdigheden leken hem niet op te vallen.

Orlean geeft het verhaal over het onderzoek heel gedoseerd. Zij wisselt deze hoofdstukken bijvoorbeeld af met haar eigen goede herinneringen aan de bibliotheek. Het was de plek waar ze voor het eerst autonomie voelde. Als vijfjarige werd zij door haar moeder gebracht, maar ze mocht zelf haar weg zoeken tussen de boeken. Na jaren bezoekt zij voor dit onderzoek weer de bibliotheek. Zij is verbaasd over de veranderingen, maar ziet tegelijkertijd weer die plek waar je autonoom kunt zijn.

Zij spreekt met de directeur die uitlegt dat de bibliotheek absoluut publiek domein is. Iedereen is er welkom, ook de talloze daklozen. Hier zitten grenzen aan, maar het uitgangspunt is dat op een vraag of iets kan in de bibliotheek het eerste antwoord ‘ja’ is. Zo komt er imker met de vraag of er bijenkorven op het dak van de bibliotheek geplaatst mogen worden. Dat kan, mits het geen overlast geeft aan mensen die allergisch zijn voor bijen.

Het leuke aan ‘The Library Book’ zijn de anekdotes en de grote hoeveelheid onderwerpen die Orlean behandelt. Zij noemt welke boeken er te laat worden teruggebracht. Hier zit een patroon in. Een bibliothecaris zegt dat sommige boeken nooit terugkeren, zoals de boeken van Carlos Castaneda. Zij schrijft over mensen met een psychische kwaal die boeken beschadigen en over de tijd na de oorlog, waarin mensen briefjes in boeken achterlieten om vermisten te vinden. Een methode die mij wat omslachtig lijkt. De persoon die je kwijt bent moet dan net dat specifieke boek lenen.

Orlean snijdt ook grotere onderwerpen aan. Zij wijdt een heel hoofdstuk aan de geschiedenis van boekverbrandingen wereldwijd. Zij besteedt veel ruimte aan het ontstaan van het bibliotheekwerk in Amerika. Vanaf de tweede helft negentiende eeuw was dit vooral het werk van vrouwen. De collecties groeiden, bibliotheken verhuisden naar grotere gebouwen, zo ook in Los Angeles. Begin twintigste eeuw was Mary Jones de vrouw achter de uitbreidingen en vernieuwingen in de bibliotheek van Los Angeles. Toch zette het bestuur haar af. Eerst met het argument dat zij niet de juiste opleiding had gevolgd, maar vooral vanwege het feit dat zij vrouw was. Er volgden protesten en Jones weigerde op te stappen. Uiteindelijk moest zij het veld ruimen.

De opvolger van Mary Jones was Charles Lummis. Een zeer bijzondere man. Hij was een avonturier: journalist, dichter, fotograaf en activist (hij zette zich in voor de rechten van de oorspronkelijke bewoners van Amerika). Hij hield van grote uitdagingen. Toen hij ging werken voor een krant in Los Angeles besloot hij vanaf zijn toenmalige woonplaats Cincinnati te wandelen naar Los Angeles. Het werd een tocht van meer dan 3.000 mijl.

Als directeur functioneerde hij niet helemaal zoals verwacht. Dat hij niet de juiste opleiding had, vond het bestuur nu geen probleem. Maar hij werkte vooral vanuit huis, waar hij enkele malen per week grote feesten organiseerde. Hij ging volledig zijn eigen gang, hield van grote projecten en wilde van zijn bibliotheek de beste van het land maken. Maar hij schreef bijvoorbeeld ook voor wat zijn collega’s tijdens lunch moesten eten, geen snoepgoed meer. Zijn doelstelling was om mensen goed te informeren. Zo liet hij in pseudowetenschappelijk boeken briefjes plakken met waarschuwingen en tips welke boeken je beter kon lezen. Ook stelde hij iemand aan die antwoord op alle publieksvragen moest geven: ‘The Human Encyclopedia’ Dr,. C.J.K. Jones. De man kreeg een fors salaris, maar zakte voor een simpele kennistest. Toch bleef hij aan en werd zelfs de opvolger van Lummis.

Dit soort verhalen lees ik met veel plezier, maar ‘The Human Encyclopedia’ heeft zeker een serieuze kant. Aan de informatiefunctie lijkt in Amerika veel meer belang te worden gehecht dan in Nederland. Door de hele geschiedenis van de bibliotheek van Los Angeles lees je dit terug. Je kon en kan er terecht met al je vragen. Er bestond jarenlang een bijzonder populaire telefonisch hulpdienst. Orlean geeft voorbeelden van de diversiteit van vragen. Mensen konden ook ’s avonds terecht en zelfs ’s nachts als je naar een andere tijdzone belde. Bibliotheken werden overspoeld met vragen over kruiswoordraadsels. Deze werden op een bepaald moment niet meer beantwoord. Maar verder kon je terecht voor alles.

Dit is echt kenmerkend voor het Amerikaanse bibliotheekwerk. Uit dit boek krijg ik de indruk dat het personeel -  dat relatief goed betaald wordt en hoog opgeleid is - zich voor honderd procent inzet voor de bezoeker die een vraag of probleem heeft. Hier wordt geen onderscheid gemaakt tussen een zwaar wetenschappelijk vraagstuk of een maatschappelijk probleem. Ook lopen zogenaamde hoge en lage cultuur door elkaar heen. 

Door deze historische verhalen en impressies van het huidige bibliotheekwerk heen vertelt Orlean het verhaal van de brand en de vervolging van Harry Peak. Het sluitende bewijs was lastig  te leveren. Orlean gaat hier diep in op de details. Het is een bijzonder verhaal. Voor diegenen die ‘The Library Book’ zelf willen lezen zal ik niet vertellen hoe haar onderzoek afloopt. Dat je als bibliothecaris ‘The Library Book’ moet lezen raad ik wel ten zeerste aan. Susan Orlean schrijft vlot en toegankelijk. Zij weet spanning te creëren en inhoudelijk weet zij de enorme hoeveelheid onderwerpen per hoofdstuk uitstekend te doseren.