dinsdag 9 juli 2019

M.M. Schoenmakers – De vlucht van Gilles Speksneijder

Ik was onbekend met het werk van M.M. Schoenmaker. Hij is geboren in 1949 en woonde enige jaren in Suriname, waar hij werkzaam was in de ontwikkelingshulp. Begin jaren negentig schreef hij een trilogie over dit onderwerp. ‘De vlucht van Gilles Speksneijder’ uit 2019 is zijn meest recente roman. Het verhaal speelt zich af in het kantoormilieu. Gilles Speksneijder is de bijna anonieme kantoorklerk.


Het verhaal draait om een verhuizing die aanstaande is binnen het bedrijf. Het hele boek blijft het onduidelijk om wat voor bedrijf of instelling het gaat. De kantoorclichés blijven wel gewoon herkenbaar. Kennelijk zijn deze universeel. Een verhuizing betekent verandering. Speksneijder houdt niet van verandering. Hij houdt helemaal nergens van. Hij is kleurloos en futloos.

Tot zijn eigen verbazing wordt hij benoemd tot assistent-verhuiscoördinator. Later komt zijn direct leidinggevende, de verhuiscoördinator zelf, overspannen thuis te zitten. De verantwoordelijkheden nemen toe voor hem. Waardering blijft van alle kanten uit. Zijn leven thuis is al even kleurloos als op kantoor. Aan het begin van het boek vindt Gilles een schroefje in huis. Als een autist gaat hij op zoek naar de herkomst hiervan. Hij demonteert elektrische apparaten om uit te vinden waar het schroefje afkomstig van is. In het boek staan meer van dit soort merkwaardige gebeurtenissen.

Het boek schakelt tussen de thuissituatie en zijn kantoorwerk. Zijn vrouw Madelief is wat jonger en een stuk dikker dan Gilles. Zij lijkt licht zwakzinnig en heeft nooit binnen een werkomgeving kunnen functioneren. Haar verleden blijft wat duister. Verrassend is dat zij later Gilles uitstekend kan bijstaan in het administratieve werk dat hij mee naar huis neemt. Een merkwaardig element in het boek is het opnemen van een meisje in het gezin. Zij heet Melanie en Gilles treft haar aan in het pand waar het bedrijf heen verhuist. Zij zit er als kraakwacht en kan nergens heen. Melanie blijkt even saai en vaag als de andere karakters. Madelief bloeit door haar aanwezigheid wel meer en meer op.

De taken die Gilles Speksneijder krijgt toebedeeld lijken eerst te complex voor hem. Maar hij slaat zich er wonderwel doorheen. Wat hem steeds meer dwars zit is dat er geen enkele duidelijk is over zijn plek in de organisatie na de verhuizing. Vooralsnog is dit geen probleem. Hij krijgt de opdracht het oude pand schoon op te leveren. Hij pakt dit werk voortvarend aan.

Het is vanaf het begin van het verhaal duidelijk dat de verhuizing Gilles’ ondergang betekent. De manier waarop Schoenmakers de executie voltrekt is mooi. Zijn personage kiest voor de tegenaanval. 

‘De vlucht van Gilles Speksneijder’ is een wat vervreemdend boek. Het gebruik van kantoorjargon en zijn schets van de benauwende werksfeer is goed getroffen. Delen van het boek hebben namen als ‘Programma van eisen’ en ‘logistiek ontwerp’. Natuurlijk is dit eerder gedaan; er zijn er meer kantoorboeken geschreven. Wat Schoenmakers toevoegt is het specifieke karakter van de hoofdpersoon en het spiegelverhaal in de huiselijke sfeer. Er gebeurt lange tijd niets, terwijl je wel voortdurend denkt dat er iets moet losbarsten. Dat is knap gedaan. Zijn schrijfstijl is sober en terughoudend. Dit sluit aan bij het passieve karakter van de held van dit verhaal.

Geen opmerkingen: