Marek Sindelka – Materiaalmoeheid

‘Materiaalmoeheid’ is het tweede boek van Marek Šindelka dat is vertaald in het Nederlands. In Tsjechië is hij een van de toonaangevende jonge schrijvers. Materiaalmoeheid is het verschijnsel dat materiaal onder een zeer lang aangehouden wisselende belasting op een gegeven moment bezwijkt. De hoofdpersonen uit het boek zijn twee jonge broers die op de vlucht voor oorlog naar Europa zijn getrokken. De ene jongen heet Amir, de ander wordt ‘de jongen’ genoemd.

Šindelka vertelt het verhaal vanuit verschillende tijden en perspectieven. Het boek begint bij de ontsnapping van de jongen uit een vluchtelingenopvang. Hij dreigde daar na maandenlange opsluiting totaal te verstikken. Bovendien, hij moet op zoek naar zijn broer, die ergens in het Noorden moet zijn. Šindelka beschrijft de eindeloze tocht van de jongen. Steeds moet hij verder. Hij wordt opgejaagd, heeft honger en weet niet eens waarheen hij loopt. En overal loopt hij op tegen obstakels. Europa bestaat vooral uit hekken. Tijdens de tocht krijgen we in stukken zijn verhaal van zijn geboorteland in oorlog en van zijn vlucht naar Europa te lezen. Samen met zijn broer en anderen zaten zij in piepkleine ruimtes in auto’s verstopt. Andere hoofstukken gaan over de tocht van Amir.

De schrijver gebruikt geen plaatsbepaling en noemt ook geen jaar waarin het verhaal zich afspeelt. Tijdens het vluchten zoomt hij in op elke beweging van de jongen. Hij benoemt alles heel exact. De jongen leeft steeds op het randje van wat hij aan kan. Hij heeft het koud en gaat op zoek naar eten. Hij weet bijvoorbeeld met veel moeite een vis te vangen, die later oneetbaar blijkt. Of hij vindt een verlaten huisje. Hij weet binnen te komen en wat kleding te bemachtigen. Maar dan moet hij weer verder. Je denkt telkens dat het niet erger kan worden, maar dan is er weer een hindernis: het gaat sneeuwen, hij raakt een schoen kwijt of hij wordt door de lokale bevolking opgedreven.

Šindelka beschrijft geen asielaanvraagprocedures en legt geen dingen uit. Hij stelt ook geen directe politieke vragen. Wel laat hij – soms heel terloops – de gevolgen zien van het vluchtelingenbeleid in Europa. Amir reist een stuk met de trein naar een plek waar veel vluchtelingen zijn. Hij ziet een man met pleisters om al zijn vingers. Hij weet dat het duidt op het zich ontdoen van vingerafdrukken. Hij stelt zich voor hoe de man een scheermesje hanteerde of hoe hij zijn vingers in accuzuur doopte.

Amir trekt op met een magere jongen die hij de Palestijn noemt. ’s Nachts worden zij mishandeld door een groep jongeren, bijna kinderen. Pijnlijk beeldend beschrijft Šindelka de vernederingen en de angst. De jongens slaan en schoppen de Palestijn. Ze hebben er plezier in. Ze pissen over hem heen en dwingen hem te bidden. Hij is niet eens een moslim.

Op een zwerver na staan alle bewoners vijandig tegenover de vluchtelingen. ‘De jongen’ ontmoet een vrouw. Eerst kan hij niet inschatten wat zij bedoelt. Begroet zij hem? “Opeens sperde zij haar ogen open, deed ze onwillekeurig een pas achteruit, nog steeds met de mok en de sigaret in haar handen, maar ze was beide vergeten. Verdwaalde sneeuwvlokjes landden op haar haar en smolten. De jongen begreep dat de vrouw bang was. Ze was bang voor hem. Hij probeerde opnieuw te glimlachen, haalde lichtjes zijn schouders op en schudde zijn hoofd. Maar het hielp niet. De werkelijkheid tussen hen was plotseling bedorven. De vrouw zag in hem, in die hele situatie, een concrete, volkomen reële dreiging.”

‘Materiaalmoeheid’ is een uiterst spannend boek. Niet zozeer vanwege een plot of omdat je wilt weten hoe het afloopt, maar puur om de intense manier waarop Marek Šindelka schrijft. Hij neemt je helemaal mee in de stress en de gespannenheid van de vluchteling. Er is geen moment rust voor de twee broers. Ook in het proza van Šindelka is geen moment rust.