Edna Ferber – Het purperen land

Edna Ferber (1885-1968) was een Amerikaanse schrijfster en journaliste. De hoofdpersoon in haar werk is vaak een sterke vrouw. Veel van haar boeken zijn verfilmd, zoals Show Boat en Giant (met James Dean en Elizabeth Taylor). Verschillende boeken zijn bewerkt tot musicals. Ferber was bevriend met Dorothy Parker. So Big, door Lisette Graswinckel vertaald, heeft de goed gekozen Nederlandse titel ‘Het purperen land’ meegekregen. Het boek won in 1925 de Pulitzer Prize. Het is voor zover ik kon nagaan het enige in het Nederlands vertaalde boek van deze grote schrijfster.

Het is merkwaardig dat dit boek na bijna honderd jaar pas is vertaald in het Nederlands. Niet alleen is het een geweldig boek, ook is het verhaal een onderdeel van onze vaderlandse geschiedenis. De hoofdpersoon Selina DeJong is van Nederlandse afkomst en een groot deel van het boek speelt zich af op High Prairie, het boerenland ten Zuiden van Chicago, waar zich vanaf 1840 Nederlandse immigranten vestigden.

Het verhaal begint bij de jonge Selina, die met haar vader meegaat op zijn handelsreizen. Haar moeder was jong gestorven. Vanaf haar twaalfde maakt Selina kennis met de culturele wereld. Zij leest, bezoekt het theater en gaat uit eten. Zij geniet van het volle leven en luistert naar de raad van haar vader: “Hoe meer soorten mensen je ontmoet, hoe meer je onderneemt en hoe meer je overkomt, des te rijker ben je.”

Aan dit leven komt abrupt een eind wanneer haar vader wordt doodgeschoten. Selina besluit om onderwijzeres te worden op het platteland. Ze trekt in bij de Hollandse boerenfamilie Pool en leert het harde boerenleven kennen. De eerste keer dat zij, op een kar naast de boer gezeten, tussen de kolenvelden van het purperen land doorrijdt is zij verrast door de schoonheid. ‘Mooie kolen’, zegt zij. De boer kijkt haar verbaasd aan en begint te lachen. Jaren later is het nog steeds een mooie grap: mooie kolen. De enige die haar oog voor schoonheid begrijpt is de oudste zoon in het gezin, Roelf.

Selina trouwt met een zwijgzame boer. ’s Morgens staat zij gewoonlijk om vier uur op, werkt op het land om “de dag om negen uur ‘s avonds geradbraakt af te sluiten, na zeventien uur fysieke arbeid.” Haar man is lief maar niet al te snugger. Zij wil het vervallen boerenbedrijf flink aanpakken. “Zoals het een jonge bruid betaamt, begon Selina een moedige kruistocht om haar echtgenoot te veranderen.”

Haar pogingen slagen maar zeer ten dele. En ook haar hartstocht wordt nauwelijks door haar man opgemerkt. “Vrouwen werd geen hartstocht toegedicht, laat staan dat ze er zelf over spraken. Hartstocht bestond eenvoudig niet, behalve bij mannen, en dan als iets om je voor te schamen, zoals een driftig karakter of een zwakke maag.”

Zij krijgen een zoon Dirk en Selina wil hem koste van het kost een culturele opvoeding bieden, zodat hij het leven kan leiden dat zij zelf heeft gemist. Haar man ziet het nut er niet van in. “Lezen en schrijven en cijferen, dat moet een boer kunnen. De rest is zotheid. Gisterenavond leert hij dat Constantinopel is de hoofdstad van Turkije, kost nog dure lampolie ook. Waarom moet een groentekweker weten dat Constantinopel is de hoofdstad van Turkije? Daar groeien de rapen niet harder van.”

Na het overlijden van haar man staat Selina er alleen voor. Op de markt, een mannenbolwerk, wordt zij nauwelijks geaccepteerd. Door stom toeval komt zij in contact met een rijke jeugdvriendin die haar bijstaat. Zij accepteert de hulp slechts onder haar eigen voorwaarden. Voorop staat, het beste voor Dirk.

Het boek krijgt hier een andere wending. In het eerste deel staat het harde boerenleven centraal. Een intelligente vrouw die haar plaats moet bevechten binnen een mannenwereld, waarin alleen fysieke arbeid telt. In het tweede deel van ‘Het purperen land’ wordt het leven van Dirk beschreven. Hij volgt een studie, trekt veel op met Paula, de dochter van Selina’s jeugdvriendin en is succesvol in zaken. Hij verkeerd in de hoogste kringen van Chicago.

Dirk lijkt gelukkig, maar kent weinig hartstocht en heeft geen interesse in kunst en cultuur. Hij is eindelijk ZoGroot, de troetelnaam uit zijn jeugd, maar leeft in een kleine wereld van aandelen en obligaties. Selina heeft hem alles gegeven en hem gebracht waar zijzelf nooit kon komen. Maar Dirk heeft er nauwelijks voor hoeven vechten. Het kwam hem schijnbaar vanzelf aanwaaien. Hoe rijk is hij werkelijk?

Edna Ferber beschrijft deze spanning heel subtiel, zonder direct te oordelen. Dirk raakt in verwarring wanneer hij een zelfstandige vrouw ontmoet, kunstenares bovendien. Zij vindt hem aardig, maar heeft geen interesse in zijn mooie pakken en zijn geld. Hij twijfelt aan zijn manier van leven. De kunstenares heeft meer bewondering voor zijn moeder. Dit verwart hem nog meer.

Mooi is in dit deel van het verhaal de terugkeer van de boerenzoon Roelf. Hij liep op jonge leeftijd weg van de boerderij en ging zijn eigen weg. Hier draait het hele verhaal om: geboortegrond, lotsbeschikking en keuzevrijheid.

Ik besluit mijn bespreking van deze wonderschone roman met een citaat, waarin  Edna Ferber de gemeenschap schetst waarin Selina moest zien te overleven. “Selina begreep de inwoners van High Prairie inmiddels beter, maar niet helemaal, zelfs na twintig jaar onder hen te hebben doorgebracht. Het was afstandelijk, doch vriendelijk volk. Argwanend, doch gul. Wantrouwig ten opzichte van verandering, doch vooruitkomend in het leven, louter dankzij grote zuinigheid en noeste arbeid. En uit al die fantasieloze generaties was… een Roelf Pool ontstaan.