Jan Brokken – De vergelding

`De vergelding’ is een schitterend boek over een oorlogsdrama in Rhoon. Jan Brokken vertelt het verhaal van een aanslag op een Duitse soldaat en de represaille die volgde. Hij belicht werkelijk alle details, plaatst de gebeurtenissen in de context en bespreekt stuk voor stuk de bronnen die hij heeft gebruikt. 



Hij interviewde voor dit boek vele bewoners en andere betrokkenen en hij heeft er bovendien een zeer spannend verhaal van gemaakt. Het boek is uitstekend geschreven en Jan Brokken heeft een uitgelezen stem om voor te lezen. Wat kan ik nog meer voor positiefs over deze bestseller zeggen? Dit boek moet je gewoon lezen of gratis beluisteren via de luisterbieb-app!

`De vergelding’ kun je in vier delen opdelen. Brokken begint met wat er vooraf ging aan de aanslag op soldaat de Ernst Lange in 1944. Hij neemt een flinke aanloop en bespreekt de situatie in Rhoon vanaf het begin van de oorlog. Het dorp ligt nabij vliegveld Waalhaven en was in de eerste dagen van de oorlog al betrokken bij de strijd. In 1944 telde Rhoon 2200 inwoners. Er waren meer dan 300 soldaten ingekwartierd. 

Veel mensen in Rhoon waren actief in het verzet. Daarnaast werkten veel inwoners voor de Duitsers, uit noodzaak of uit overtuiging. En een groot aantal meisjes was gecharmeerd van de Duitse soldaten. De zusjes Dien en Sandrien de Regt gingen beiden om met een soldaat. Op de avond van 10 oktober wandelde het gezelschap over de Rijsdijk. Ernst liep tegen een loshangende stroomdraad aan en was dood.

Daarna volgt het tweede verhaal, de feitelijke vergelding. Zes mannen (jongens) werden opgepakt. Brokken vertelt het verhaal diverse keren, telkens uit een ander perspectief. Hij voegt er steeds weer een element aan toe. 

Een van de gearresteerden mocht gaan. Aalbert de Koning had zijn zoon vrijgekocht met twee varkens. Ter vervanging werd Mart Robbemond opgepakt. De zes woeden op 11 oktober 1944 naar de executieplaats gebracht: op de Rijsdijk, op de plek waar de aanslag plaats vond. Jacques Pijnacker, directeur van de vlasfabriek, probeerde het onheil te voorkomen. Hij mocht plaatsnemen bij de andere zes en werd ook gefusilleerd.

Deze vreselijke gebeurtenissen geven volop ruimte voor allerlei ethische bespiegelingen. Brokken stelt steeds de juiste vragen en neemt een afgewogen standpunt in.

Halverwege het boek is er een omslag. Jan Brokken stelt de centrale vraag: Was het sabotage? In dit derde deel gaat hij in op alle mogelijke scenario’s. Als het een aanslag was, zoals de Duitsers meteen constateerden, dan had de dader wel iets uit te leggen.

`In 1944 was het voor iedereen duidelijk dat je door een Duitser te doden een paar landgenoten voor het vuurpeloton sleepte.’ Er bestond vanwege de represailles zelfs angst voor het verzet. 

Brokken heeft een aantal `verdachten’ voor de aanslag op het oog. Hij heeft jarenlang onderzoek gedaan om achter de waarheid te komen. In het boek voert hij de spanning keer op keer op met nieuwe feiten en inzichten.

In wat ik het vierde deel wil noemen van dit prachtige boek, bespreekt Brokken de situatie van na de oorlog. Hij uit stevige kritiek op de naoorlogse rechters. 

De Duitse officier Carl Schmidt was verantwoordelijk voor de vergeldingsactie. Deze verliep overigens niet volgens de Duitse voorschriften. Eigenlijk hadden tien reeds gevangen genomen verzetsplegers geëxecuteerd moeten worden, dat was de regel. Schmidt handelde op eigen gezag. Zijn bazen waren hier niet blij mee. 

Deze Schmidt kreeg veel te snel gratie. Voor Jan Brokken en tal van andere dorpsbewoners was dit een klap. Niet alleen hierop heeft Brokken kritiek. Ook verwijt hij de rechters dat zij nergens over hebben doorgevraagd. Slechts een paar getuigen zijn verhoord. Er was geen enkele behoefte de gebeurtenissen rond de aanslag en de vergelding uitputtend te onderzoeken. Er bleef heel veel onduidelijk.

Met deze korte bespreking doe ik het boek nog veel te kort. Alle `zijpaden’, interpretaties, analyses zijn interessant. Het boek verveelt geen moment en laat je in verbazing achter. Jan Brokken groeide zelf op het dorp. Hij kijkt soms zelf ook met verbazing terug. Van een tweedeling in het dorp heeft hij als kind weinig gemerkt.