Maarten ’t Hart – De nachtstemmer

Ik heb een zwak voor Maarten ’t Hart. Ieder nieuw boek van hem lees ik trouw, en met plezier. De nachtstemmer  heet zijn meest recente roman. Een amusant boek, tijdens het lezen moest ik vaak grinniken. De hoofdpersoon is een man met de wonderlijke naam Gabriel Pottjewijd. Hij is orgelstemmer en zoals hij zelf in het boek opmerkt bestaan er geen romans met in de hoofdrol een orgelstemmer, tot nu dus.

Het verhaal speelt aan het eind van de jaren tachtig van de vorige eeuw. Gabriel reist vanuit Groningen naar een havenstadje in Zuid-Holland om het Garrels-orgel in de Groote kerk te stemmen. Een klus die dagen in beslag kan nemen. Gabriel logeert daarom in het Zeemanshuis, het enige logement in de wijde omtrek. Het stadje wordt  bevolkt door buitenissige types. Zij houden hem goed in de gaten. Alles wat hem overkomt wordt onmiddellijk door de xenofobe mannen aan elkaar doorgebriefd. Het stadje lijkt verdacht veel op Maassluis. Gabriel Pottjewijd heeft veel weg van Maarten ’t Hart. Hij is van zijn geloof gevallen, maar kent de bijbel op zijn duimpje. Hij houdt erg van klassieke muziek en heeft een hekel aan allerlei sociale activiteiten. “O, feestvreugde, ik haat het tot in de verste uithoeken van mijn zenuwstelsel.”

Al snel ontmoet Gabriel de assistente, nodig om te helpen bij het saaie stemwerk. Zij heet Lanna en is een zwijgzaam meisje, door de bevolking als debiel omschreven. Zij heeft echter een verbluffend talent voor het stemmen en heeft veel belangstelling voor muziek. Haar moeder is de Braziliaanse Gracinha, een enorme schoonheid, maar wel een heethoofd. In de loop van het verhaal komen de twee steeds nader tot elkaar. ’t Hart brengt een spannend element in: de orgelstemmer wordt na enkele dagen bedreigd door iemand die zijn vriendschap met Gracinha niet ziet zitten.

Een groot deel van het boek bestaat uit dialoog, tussen Gabriel en de vreemde snuiters uit het stadje: een stijve dominee, een gestoorde bijbelverzamelaar of de ronduit agressieve eigenaar van het logement. Uiteraard praten Gabriel en Gracinha veel met elkaar. Daarnaast bestaat het verhaal uit het gedachteleven en de waarnemingen van de stemmer. Zijn gemijmer houdt nooit op. Hij verwondert zich over van alles en valt nogal eens in herhalingen. Hij kan er niet over uit dat er een straatnaam bestaat die het Wijde Slop heet of dat er nog een ouderwets trein, de Muizenneus, rijdt naar het stadje. Deze herhalingen gaan op den duur vervelen. Hij neemt alle tijd om dingen die hem overkomen uitgebreid te beredeneren. Dat is dan wel weer grappig. Een val in het water duurt zo een hele pagina, waarin alle mogelijk en onmogelijk sensaties voorbij komen. Ook de technisch kant van het stemmen wordt uitgebreid beschreven.

Gabriel denkt veel na over taal. De Braziliaanse schone – een weduwe, haar man was kapitein en kwam ergens op zee om het leven – spreekt niet helemaal correct Nederlands. Hij helpt haar, wat soms komische taferelen oplevert. Zij blijkt vele bijzondere woorden en uitdrukkingen te kennen, zoals bakkeleien of op je pik getrapt zijn. Gabriel verbaast zich hierover. Sowieso lijkt in het stadje de tijd stil te hebben gestaan. Maarten ’t Hart gebruikt op iedere pagina heerlijke woorden als goedgeluimd, deerlijk, ongenaakbaar en een ravissante verschijning. Sommige uitdrukkingen waren mij geheel onbekend, zoals ‘de wonderen buitelen over elkaar heen als vuurvlinders over vochtig grasland.’

Hoezeer je een verhaal moet beoordelen op het al dan niet juiste gebruik van werkelijk historische gebeurtenissen, is een ingewikkelde vraag, ’t Hart verwijst veel naar (historische) feitelijkheden. Daarom mag je het hem kwalijk nemen als hij hier uit de bocht vliegt. Vele malen noemt de orgelstemmer dat hij zulke mooie orgels heeft gestemd in Duitsland. Hij noemt namen van steden en soorten orgels. Eigenaardig is dat Duitsland eind jaren tachtig niet als land bestond. Hij heeft zonder er iets over op te merken naar Oost-Duitsland gereisd. Ik weet niet of orgelstemmers zonder enig probleem de grens tussen West –en Oost-Duitsland konden oversteken in die tijd, maar het is erg eigenaardig dat Gabriel met geen woord over de twee Duitslanden rept.

Los van deze misser en het wel erg vaak herhalen van dingen waar Gabriel zich over verwondert, is De nachtstemmer een bijzonder onderhoudend boek, onmisbaar voor de liefhebber van het werk van Maarten ’t Hart.  Veel mijmeringen van Gabriel Pottjewijd gaan over het geloof en soms over de eindigheid van het menselijke bestaan. Tot slot een opwekkend citaat. “Tamelijk schichtig voortwandelend bedacht ik dat echte verlossing nooit onder handbereik was. Zelfs simpele gemoedsrust niet. Pas als je dood was, kon niets je meer deren.”